Dirk Draulans

‘De Vlaming wil natuur, maar geen nieuwe natuur, en zeker niet in zijn achtertuin’

Dirk Draulans Bioloog en redacteur bij Knack.

‘Iedereen heeft de mond vol over de bescherming van onze natuur, tot er ergens nieuwe natuur wordt gemaakt. Dan is het kot te klein’, schrijft Dirk Draulans.

De Vlaming houdt van zijn natuur. Dat blijkt uit allerlei enquêtes. De mensen willen groen om zich ontspannen te voelen. Er is zelfs een nieuwe aandoening in de maak: Nature Deficit Disorder (NDD). Die geeft aan dat mensen zich mentaal ongemakkelijk kunnen voelen als ze te weinig natuur in hun leefomgeving hebben.

De Vlaming hangt nestkastjes in zijn tuin, vetbollen, geeft water aan dorstige vogeltjes – ook bijenhotels voor insecten worden populair. Hij uit zijn bezorgdheid over de teloorgang van het tropisch regenwoud. Dichter bij huis is hij massaal verontwaardigd over het kappen van het Essersbos voor een industriële uitbreiding – een verontwaardiging die werd aangewakkerd door een komiek bekend van radio en televisie.

‘De Vlaming wil natuur, maar geen nieuwe natuur, en zeker niet in zijn achtertuin’

Maar oh wee als er ergens in zijn buurt nieuwe natuur wordt gemaakt. Oh wee als Natuurpunt monotone naaldbossen kapt om er een authentiek heidelandschap voor in de plaats te krijgen. Oh wee als er grond wordt vrijgemaakt voor natuur als compensatie voor wat er door de uitbreiding van de Antwerpse haven verloren dreigt te gaan. Dan is het kot te klein, dan komen er actiecomités, petities, scheldkanonnades op gemeenteraden en juridische procedures bij vooral de Raad van State.

De Vlaming wil natuur, maar geen nieuwe natuur, en zeker niet in zijn achtertuin.

Nochtans kan nieuwe natuur nuttig zijn, zelfs voor buurtbewoners. Dat blijkt tijdens een tocht met de Milieuboot over de Schelde tussen Schellebelle en Temse. Mooie natuur langs het water, met wuivende rietkragen, maar vooral mooie nieuwe natuur landinwaarts, achter laag uitgegraven Scheldedijken. Het betreft overstromingsgebieden die aangelegd worden om woonkernen te vrijwaren van wateroverlast – geen overbodige investering gezien de stijging van de zeespiegel als gevolg van de klimaatopwarming en veranderingen van het getijdeprofiel van de Schelde als gevolg van bagger- en andere werken om de stroom zo toegankelijk mogelijk te maken voor zo groot mogelijke schepen.

‘Tekentafelnatuur’

De projecten kaderen in het Sigmaplan, dat in 1977 in de steigers werd gezet. In de jaren 2000 werd het geactualiseerd, wat onder meer betekent dat er bij de aanleg van overstromingsgebieden ook gedacht wordt aan het creëren van extra natuurwaarden. Een schitterend initiatief, gezien de mensheid, en vooral het landbouwende onderdeel ervan, eeuwenlang tegen zogenaamde wateroverlast gestreden heeft, waardoor moerassen en natte graslanden als sneeuw voor de zon verdwenen zijn.

Waar vind je nog roerdompen in onze regio, moerasviooltjes, rugstreeppadden, otters en al die prachtige insecten die deel uitmaken van natte gebieden? Gepatenteerde kankeraars spreken in deze context graag met dedain over ’tekentafelnatuur’: artificiële natuur gecreëerd door studiebureaus, die waardeloos zou zijn. Je hoeft echter maar tekentafelnatuur als het unieke Doelpolder Noord in de Waaslandpolders te bezoeken om te zien dat dieren die zogezegd artificiële natuur fantastisch vinden – al was het maar omdat ze elders niet meer aan hun trekken kunnen komen.

Zo zijn er in het kader van het Sigmaplan een dertigtal overstromingsgebieden met meerwaarde voor natuur voorzien. Een aantal daarvan is al gerealiseerd, zoals de Kalkense Meersen en het Vlassenbroek in Baasrode. Ze duiken regelmatig op in de lijstjes met speciale waarnemingen op de website van Natuurpunt. Ze hebben zich op korte tijd opgewerkt tot natuur met uitzonderlijke waarde. Hand in hand daarmee groeit hun aantrekkingskracht op vooral wandelende en fietsende weekendtoeristen.

‘Natuur kan een economische meerwaarde betekenen, hoewel het geen argument zou mogen zijn om nieuwe natuur te creëren.’

Maar de weerstand tegen de projecten was soms groot, zegt ingenieur MMichaël Van Rompaey die bij de Sigmaontwikkelingen betrokken is: in sommige gemeenten moest er jarenlang overlegd worden met het lokale bestuur en met buurtcomités voor de plannen concreet konden worden. Het voorbeeld van de Bergenmeersen, een onderdeel van de Kalkense Meersen op het grondgebied van de gemeente Wichelen, spreekt boekdelen. Het gebied, dat landbouwgrond was, schurkt tegen een woonwijk aan. De bewoners verzetten zich met hand en tand tegen de plannen voor nieuwe natuur, onder meer uit angst dat de waarde van hun eigendom zou zakken, en ze overlast zouden hebben van muggen en andere vervelende beestjes.

Na veel gedoe kon het project toch gerealiseerd worden, en nu zijn de mensen tevreden. ‘De waarde van de gronden in de buurt is zelfs met 15 procent gestegen’, zegt natuurgids Yvette Saerens van Wichelen. ‘Natuur kan een economische meerwaarde betekenen, hoewel het geen argument zou mogen zijn om nieuwe natuur te creëren.’ In de buurt hingen aanplakborden van een immokantoor dat zich specialiseert in ‘wonen bij het water’. Zodra ze er is, wordt waterrijke natuur aantrekkelijk.

De ene gemeente ging gemakkelijker mee in het natuurverhaal dan de andere. Het gemeentebestuur van Dendermonde was coöperatief, dat van Hamme ging voortdurend op de rem staan. In Kruibeke zorgde een burgemeesterswissel voor een doorbraak in het ontpolderen van een potpolder tot overstromingsgebied met mooie natuur. De oude burgemeester Antoine Denert was radicaal tegen, zijn opvolger Jos Stassen voor. Op het einde van deze maand wordt het overstromingsgebied officieel ingehuldigd. In en rond het gebied zijn 15 kilometer fiets- en wandelpaden aangelegd, die steeds succesvoller worden. De horeca profiteert ervan.

Niet alleen voor overjaarse hippies

Langs de oevers van de Schelde rond Dendermonde prijken relicten van teloorgegane industrie – bijna alle industrie is opgeschoven richting Antwerpen. Het Scheldewater is properder dan het sinds mensenheugenis geweest is, met als gevolg dat er steeds meer vis in zit. Binnenkort kunnen de restaurants langs de stroom opnieuw lokaal gevangen paling serveren, zonder dat consumenten het risico lopen dat ze het equivalent van een chemisch stort op hun bord krijgen.

Aandacht voor natuur is dus niet alleen nuttig voor woudaapjes en nachtegalen, en voor slecht gewassen overjaarse hippies op sandalen die naar vogeltjes kijken. Aandacht voor natuur is nuttig voor iedereen. Alleen jammer dat het zo moeilijk is die boodschap op grote schaal ingang te doen vinden. Het zou helemaal mooi zijn mocht er ook grootschalige nieuwe natuur aangelegd kunnen worden zonder dat het om een compensatie of een aanvulling op een economisch project gaat. Natuur aanleggen puur om de waarde van natuur – het is de ultieme droom van natuurliefhebbers! Maar we zullen de lat van de verwachtingen voorlopig maar niet te hoog leggen.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content