Is een nieuwe staatshervorming nodig? ‘Het Vlaamse geld vloeit in stilte weg’

Premier Charles Michel en minister-president Geert Bourgeois. 'De kaslekken treffen vooral Vlaanderen.' © Belga Image
Ewald Pironet

De zesde staatshervorming zadelt Vlaanderen op met budgettaire katers, zegt Koen Algoed, de secretaris-generaal van het Departement Financiën en Begroting van de Vlaamse overheid. ‘Als er niet wordt ingegrepen, kijken we binnenkort aan tegen een grote schuldenberg.’

De zesde staatshervorming, waarover eind 2011 een akkoord werd bereikt, had ‘een efficiëntere federale staat en een grotere autonomie voor de deelstaten’ als doel. Heel wat bevoegdheden die bij de federale overheid zaten, zoals kinderbijslag en ouderenzorg, werden toen overgeheveld naar de deelstaten. ‘Het budget van Vlaanderen steeg daardoor enorm’, zegt Koen Algoed, secretaris-generaal van het Departement Financiën en Begroting van de Vlaamse overheid, ‘van 27 miljard in 2014 naar 42 miljard euro in 2017.’ Maar de zesde staatshervorming is een ingewikkeld kluwen. Niemand raakt er nog uit wijs, klinkt het, zeker als het over de manier gaat waarop alles gefinancierd wordt: ‘We hadden bijna 80 bladzijden nodig om aan de Vlaamse Parlementsleden uit te leggen wat de zesde staatshervorming precies inhoudt.’

Het is zuur om te zien dat Vlaanderen bespaard heeft terwijl de federale overheid dat niet deed.

In een paper die nu bij het Leuvense onderzoekscentrum Vives verschijnt, gaat Algoed dieper in op de gevolgen van de zesde staatshervorming voor de overheidsfinanciën, en vooral voor de Vlaamse begroting. Die gevolgen zijn niet gering. Algoed spreekt van budgettaire katers ‘die vooral Vlaanderen treffen’ en die ‘Vlaanderen in alle stilte met steeds meer schulden opzadelen’.

Door de zesde staatshervorming zijn de financiële dotaties van de federale overheid aan de gewesten voor een groot deel afgeschaft. In ruil kregen de gewesten de bevoegdheid om een aanvullende belasting op de personenbelasting te heffen. Een belasting op een belasting dus, de zogenoemde opcentiemen. Daarover luidt Koen Algoed de alarmbel: ‘Vanaf 2018 brengen de gewestelijke opcentiemen jaarlijks een pak minder op. Voor Vlaanderen alleen al wordt dat jaarlijks 303 miljoen euro minder, dat is het dubbele van wat voorzien was bij de regeringsvorming.’

Een ander kater is volgens Algoed dat de Vlaamse schuld sluipend dreigt op te lopen, wat onze toekomst hypothekeert: om dat recht te zetten moet er ‘onder meer gedacht worden aan een zevende staatshervorming’.

Sluipend gif

De overheveling van bevoegdheden naar de deelstaten, zoals de zesde staatshervorming die regelde, gaat ook gepaard met een grote transfer van geld naar de federale overheid: ‘entiteit 1’ in het jargon. Algoed: ‘Vlaanderen heeft bijvoorbeeld direct bijgedragen aan de sanering van de federale overheid. In 2016 ging daarvoor 1,6 miljard euro van Vlaanderen naar de federale overheid, een bedrag dat elk jaar zal oplopen.’ De federale overheid heeft met dat geld te weinig aangevangen, vindt hij. ‘Het is zuur om te zien dat Vlaanderen bespaard heeft terwijl de federale overheid dat niet deed.’ Het baart Algoed zorgen dat de federale overheid het Vlaamse geld niet heeft gebruikt om haar primaire saldo – het begrotingstekort exclusief de rentelasten – op peil te houden.

Vlaanderen heeft ook een aantal beloftes van de federale overheid voor zijn rekening moeten nemen, zoals de riante woonbonus en de subsidies voor de ziekenhuisinfrastructuur. ‘Aan heel wat ziekenhuizen werd bijvoorbeeld beloofd dat ze nog tientallen jaren subsidies krijgen, en dat dreigt Vlaanderen op te zadelen met een schuld van pakweg 5 miljard. Dat is een zware pil om te slikken.’

Bovendien moet Vlaanderen in 2018 bijna 1 miljard terugstorten aan de federale overheid, omdat ondertussen is gebleken dat Vlaanderen tussen 2015 en 2017 te veel opcentiemen heeft ontvangen en omdat er verzuimd is om dat via het overgangsmechanisme te corrigeren. Ook dat zal de Vlaamse schuld doen aangroeien.

Als er niet wordt ingegrepen, kijkt Vlaanderen binnenkort aan tegen een grote schuldenberg, met de bijbehorende oplopende rentefactuur

Rechtstreeks en onrechtstreeks veroorzaakt de zesde staatshervorming dus ‘kaslekken’, zoals Koen Algoed ze noemt. Meer nog: ‘De zesde staatshervorming is zo uitgewerkt dat die kaslekken vooral Vlaanderen treffen en veel minder de andere gewesten of de Franse Gemeenschap. Het is een sluipend gif: het Vlaamse geld vloeit in stilte weg, de Vlaamse schuld loopt op. Dat is natuurlijk onhoudbaar. Als er niet wordt ingegrepen, kijkt Vlaanderen binnenkort aan tegen een grote schuldenberg, met de bijbehorende oplopende rentefactuur’, waarschuwt de secretaris-generaal.

Vlaanderen, zo besluit Algoed, zal de komende jaren, om te beginnen, overschotten moeten boeken op zijn begroting. En om die geruisloos groeiende schuldenberg fundamenteel aan te pakken, zullen er binnen diezelfde begroting ‘opnieuw keuzes moeten worden gemaakt’. De zevende staatshervorming moet er volgens Algoed niet komen om opnieuw allerlei bevoegdheden over te hevelen naar de deelstaten, wel om een aantal fouten van de zesde staatshervorming recht te zetten. ‘Zo zou de huidige gewestelijke opcentiemen best worden vervangen door een volwaardige eigen personenbelasting.’

De zesde staatshervorming en haar impact op de overheidsfinanciën doorgelicht, Vives-beleidspaper, december 2017, 40 blz.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content