‘Ouderen ervaren dagelijks een gebrek aan respect en middelen om waardig oud te worden’

Op de Internationale Dag van Oudere Personen heeft An Hermans, voorzitter van de CD&V-senioren en de Europese Senioren Unie, een duidelijke boodschap: ‘De rol van ouderen is van onschatbare waarde. Zij verdienen waardering en een menswaardig bestaan.’

Sinds 1990 wordt 1 oktober door de Verenigde Naties (VN) gepromoot als ‘Internationale Dag van Oudere Personen’. Wereldwijd wordt er speciale aandacht gegeven aan de rechten van ouderen, de stijgende levensverwachting en de uitdagingen verbonden aan de demografische veranderingen veroorzaakt door een toenemende levensduur en dalende geboortecijfers.

Uitdagingen van vandaag

Het werd al duidelijk in het midden van vorige eeuw. Langer leven en leven in samenlevingen met een toenemende groep ouderen zouden centrale uitdagingen worden. Jammer genoeg werden slechts enkele decennia later werden ook beleidsvooruitzichten vooropgesteld.

De internationale gemeenschap begon de aandacht te vestigen op de levenssituatie van ouderen tijdens de World Assembly on Ageing (wereldbijeenkomst over veroudering) in Wenen in 1982.

Sindsdien volgden de internationale verklaringen en actieplannen elkaar op.

De Europese Unie (EU) heeft met artikel 25 van het Handvest van de grondrechten en artikel 3 van het Verdrag van Lissabon een brede basis gelegd. Artikel 25 van het Handvest erkent uitdrukkelijk dat ouderen het recht hebben om waardig te leven en deel te nemen aan de samenleving. Artikel 3 van het Verdrag van Lissabon formuleert één van de doelstellingen van de Europese Unie als ‘bijdragen tot het welzijn van de mensen’.

Deze twee artikelen vormen de basis om samen met andere overheden, in een patroon van ‘multi-level government’ te ijveren voor de bescherming en bevordering van de rechten van ouderen.

Dat idee moest overigens ook tot uitdrukking komen op de recente Europese ministerconferentie te Lissabon, die werd samengeroepen als vierde herziening van het in 2002 in Madrid bekendgemaakte Internationale Plan betreffende Ouderenbeleid.

Werken aan ‘een inclusieve samenleving’ waarin ieder waardig kan opgroeien en oud worden is de verantwoordelijkheid van iedereen individueel, van de samenleving en van overheden. Politici maken de concrete keuzes en scheppen de kaders die aan mensen mogelijkheden bieden om waardig te leven.

Kansen om waardig te leven

‘Waardeer het werk dat wij een leven lang presteerden en geef ons kansen om verder waardig deel te nemen aan het samenleven.’ Dat is de permanente vraag van ouderen. Ze lijkt eenvoudig en vanzelfsprekend, maar dagelijks ervaren ouderen in ons land, in Europa en wereldwijd dat zij het respect en de middelen om waardig oud te worden missen.

Kijk naar de recente discussies en het geharrewar van de regering over pensioenen. Chaos, onenigheid en wanhoop bij de beleidsmakers.

De wijze waarop de huidige maatregelen tot stand kwamen en weer herroepen werden, zijn beschamend voor iedereen die politiek verantwoordelijk en/of actief is.

Over de angst en onzekerheid, de woede en onmacht bij gepensioneerden en oudere werknemers wordt weinig gesproken. Vakbonden kijken nog steeds op de eerste plaats naar ‘wat betekenen de maatregelen voor toekomstige gepensioneerden’.

De ouderenbewegingen, groot in aantal maar zeer divers en niet zo machtig, kennen de beleving van ouderen wel. Zij voelen de verzuchtingen en kennen de ontgoochelingen: veertig jaar gewerkt en een pensioen te klein om het woonzorgcentrum te betalen; oudere werklozen met ervaring zonder vooruitzicht op een baan; alleenstaanden met een te klein pensioen om deel te nemen aan culturele of sportieve activiteiten; verborgen armoede in te grote huizen; eenzame oma’s en opa’s met kinderen en kleinkinderen verspreid over de hele wereld; vrijwilligers die dagdagelijks in de weer zijn, maar ternauwernood de kosten van internet en verplaatsing kunnen betalen…

En ja, er worden allerlei initiatieven genomen – ook door ouderen zelf – om aan deze problemen tegemoet te komen. Opeenvolgende ministers van Welzijn ijverden jaar na jaar voor meer middelen.

Maar toch overheerst de indruk dat politieke partijen en beleidsmakers zuinig de andere kant opkijken als het over ouderenbeleid gaat. Zien zij de problemen te weinig omdat professionals en adviseurs nu eenmaal in andere leeftijds- en belevingsgroepen zitten? Vinden partijstrategen dat zij op de eerste plaats jongeren moeten ‘winnen’? Leven nog te zeer de stereotypen van breiende oma’s en kaartende opa’s?

Weerbaarheid en woede

De toenemende groep ouderen is steeds meer een actieve groep die op alle vlakken participeert en initiatief neemt in onze maatschappij. Langer leven wordt dankbaar toegejuicht.

Dat ook het maatschappelijk leven en de politiek zich moeten richten op deze ‘samenleving van het lange leven’ is een uitdaging voor iedereen. Het is redelijk en noodzakelijk dat er pensioenhervormingen komen. We hebben nood aan meer en toekomstgerichte initiatieven voor zorg. We zullen het perspectief van ‘gezond ouder worden’ moeten integreren in onze visie op de hele levensloop.

En er is meer. Alle overheidsniveaus zullen resoluut moeten mogelijk maken dat ouderen in hun leefomgeving kunnen deelnemen aan de samenleving: actief, creatief en zorgend voor medemensen, maar ook als ziekte of zwakte hen tekent. ‘Vermaatschappelijking van de zorg’ is niet alleen een kwestie van centen, maar een keuze om kwetsbaarheid en zorg een plaats te geven als aspecten van het leven. Het begint soms met het vernieuwen van de stoepen zodat ook rolstoelen en rollators- en dus ook kinderwagens en buggy’s- ‘welgekomen’ zijn.

De rol van ouderen is van onschatbare waarde. Zij verdienen waardering en een menswaardig bestaan. Dat is een universeel recht en zeker in onze westerse samenleving kunnen wij uitdrukkelijker kiezen om zorg voor medemensen tot de glans van ons samenleven te maken.

Met de Internationale Dag van de Ouderen (1 oktober) in het verschiet doe ik graag een oproep aan beleidsvoerders:

Waardeer de talenten van ouderen. Maak waardig ouder worden mogelijk door fatsoenlijke pensioenen aan te bieden die ten minste boven de Europese armoedegrens liggen. Innoveer en durf te kiezen voor ‘een zorgende samenleving’.

Zie ouderen niet als een ‘restgroep’ die stilletjes tussen de plooien onderworpen kan worden aan sancties en besparingen allerhande. Spreek niet over ‘activering’ van oudere werknemers maar creëer samen met de sociale partners een werkomgeving waar langer werken als zinvol en haalbaar ervaren wordt.

Maak tijd voor dialoog en overleg. Ook met ouderen zelf. Het zijn voorwaarden om het ongenoegen en de groeiende woede van mensen een halt toe te roepen en samen tot redelijke oplossingen te komen.

Dan kan ‘langer leven’ betere levenskansen brengen voor ouderen en de hele samenleving zal daar wel bij varen. Laat ons ambitieus zijn voor de toekomst. Wij hebben een integrale visie en meervoudige strategie nodig: langer leven biedt kansen in alle levensdomeinen en daagt alle beleidssectoren uit.