Zoon en dochter van der Elsken: de kinderen van de eerste selfie

Daan en Tinelou zijn de zoon en dochter van Ed van der Elsken, de beste fotograaf die Nederland ooit had. Hun vader richtte zijn lens vaak op hen, in een tijd waarin niemand zoiets deed. Vandaag kijken ze heel anders naar hun pa.

In het Stedelijk Museum in Amsterdam loopt een overzichtstentoonstelling over Ed van der Elsken (1925-1990), de beste fotograaf die Nederland ooit had. Een goedlachse provocateur, ook. Een levenskunstenaar, gul met decibels en zelfvertrouwen. De man die ooit zei: ‘Ik maak geen foto’s voor de aap zijn reet. Ze moeten minstens een paar eeuwen meegaan.’

De tentoonstelling begint met een merkwaardige film uit 1963. In de laatste scène wordt hun zoon geboren. Van der Elsken blijft filmen op het kraambed. Op het moment dat Daan Dorus uit het lichaam van Gerda floept, roept Ed: ‘Komaan Gerda, praat in de microfoon!’ Niemand die het besefte, maar die dag in 1963 werd de selfie uitgevonden. Nog nooit had een bekende Nederlandse fotograaf de lens op zichzelf gericht. Wat vandaag iedereen doet, was toen een bom. Sommigen vonden het weergaloos, anderen masturbatie.

Ed wilde de levens en liefdes van Daan en Tinelou blijven filmen, maar stierf in 1990 aan prostaatkanker. De regisseur Joris Postema maakte 27 jaar later een vervolg: De Erfenis, een film over Daan van der Elsken. Hij is intussen 53, even oud als zijn vader in zijn gloriejaren. Maar hij is niet ‘heel vaak enorm gelukkig’, zoals hij. De film begint zelfs met een waarschuwing: ‘Dit is mijn vriend Daan. Hij wil sterven.’

Opvoeding

Is Ed de oorzaak van Daans depressie? ‘Misschien heeft hij er genetisch aanleg voor,’ zegt Joris Postema. ‘Toch kun je niet ontkennen dat hij een vreemde opvoeding heeft gehad. Of beter: geen opvoeding. Zijn moeder was de dochter van de gefusilleerde verzetsheld Gerrit van der Veen. Ze zei hem voortdurend: “Je moet het allemaal zelf uitzoeken, Daan, want mensen zijn niet te vertrouwen.” En van zijn vader kreeg hij te horen: “Je kunt het niet, Daan, je bent een lul.”‘

Ed was geen traditionele vader, zegt dochter Tinelou. ‘Toch gaf hij een aantal waarden door. Gewoon, door te zijn wie hij was. Hij bracht me soms naar school. Tussen het schoolgebouw en een speelplein lag een straat. Een heel gevaarlijke situatie. Ze hadden dan een zebrapad geschilderd, maar de politie vond dat illegaal. Mijn vader ging dan op het zebrapad liggen. Zo was hij. Hij sprak zich altijd uit, ook al maakte hij daardoor vijanden. Heel anders dan mijn moeder, die altijd hengelde naar complimenten. Aan haar bewaar ik veel minder goede herinneringen. Ze zeggen weleens dat dochters vaders adoreren en zonen moeders. Misschien klopt dat wel.’