Hoe de beroemdste kunsthandelaar van Nederland een crimineel bleek te zijn

'De selectieve blindheid heeft er onder andere mee te maken dat je op het Engelse of Franstalige web amper informatie over de affaire vindt.' © iStock
Piet Swimberghe

Een verhaal te gek voor woorden. In ‘De Affaire Noortman’ schrijft onderzoeksjournalist Ron Couwenhoven het verhaal neer van Robert Noortman, ooit de beroemdste kunsthandelaar van Nederland, ex-brandkastkraker en kunstcrimineel.

Het ophefmakende ‘De Affaire Noortman’ onthult de duistere kant van de Nederlandse artdealer Robert Noortman (1946 -2007) die ooit een internationaal gevierd kunsthandelaar was. Ook in ons land was de man uiterst actief, nogal wat Belgische verzamelaars die dit lezen, zullen minder vast slapen.

De reputatie van Noortman kon niet stuk, hij genoot het vertrouwen van iedereen, ging op de foto met Nelson Mandela, koning Hoessein van Jordanië, Margaret Thatcher en werd de grondlegger van TEFAF of The European Fine Art Fair, de wereldvermaarde kunstbeurs in Maastricht.

De man kreeg overal, ook in Frankrijk en het Vernenigd Koninkrijk officiële onderscheidingen en verkocht zijn bedrijf in 2006 aan Sotheby’s voor maar liefst 44 miljoen euro. De universiteit van Maastricht creëerde bovendien de Robert Noortman leerstoel aan de economische faculteit over ‘de kunst van het ondernemen’.

Voor de Fransen en Britten is er niets aan de hand, de naam Noortman roept geen nare associaties op.

De man kocht en verkocht werken van Rembrandt en werd bezocht door ’s werelds grootste en rijkste collectioneurs. Hij was de ongekroonde koning van de Europese kunsthandel.

Van politici tot politie, iedereen bewonderde hem. Het duurde dan ook vrij lang voor de aan hem gelinkte schandalen serieus werden genomen.

Zelfs vandaag blijkt dat de affaire Noortman nog steeds amper bekend is buiten Nederland, op zich best vreemd. Veel buitenlandse handelaren en verzamelaars blijven de man associëren met TEFAF, maar hebben geen weet van zijn minder rooskleurige verleden.

De selectieve blindheid heeft er onder andere mee te maken dat je op het Engelse of Franstalige web amper informatie over de affaire vindt. Op zijn Franse Wikipediapagina lees je netjes dat hij een van de tenoren van de handel was in de Nederlandse meesters van de zeventiende eeuw en de Franse impressionisten en werken verkocht aan de National Gallery of Art van Washington, de MET in New York, Gettymuseum, de National Gallery in London, het Rijksmuseum in Amsterdam en ga zo maar door. Voor de Fransen en Britten is er niets aan de hand, de naam Noortman roept geen nare associaties op.

Eerst bankkastkraker

Op 16 februari 1987 werden er negen topwerken gestolen in de galerie Noortman in Maastricht. De verzekering betaalde verrassend snel 2,35 miljoen euro uit. Maar 22 jaar later vond de Nationale Recherche met behulp van privédetective Ben Zuidema acht schilderijen terug. Eentje ontbreekt, een paneel van de beroemde Meindert Hobbema. Blijkbaar had Noortman het zelf in zijn haard gegooid. Stel je dat eens voor!

Nadat dit bekend geraakte, stond de Nederlandse kunstwereld in rep en roer, onderstreept auteur Ron Couwenhoven.

Het ongeloof was gigantisch, omdat het ondenkbaar leek dat de belangrijkste dealer in Oude Meesters én stichter van TEFAF niet enkel de verzekering had opgelicht, maar ook zo’n vandalenstreek had uitgehaald.

Dit terwijl hij twee dagen voor zijn dood in 2007 nog met veel poeha tot ereburger van Maastricht werd gekroond. Niemand wist dat Robert Noortman jarenlang in criminele kringen verkeerde en als informant voor de politie actief was, waardoor hij – in tegenstelling tot zijn misdadige kompanen – nooit werd veroordeeld. Zijn criminele verleden was niemand bekend.

Niemand wist dat Robert Noortman jarenlang in criminele kringen verkeerde en als informant voor de politie actief was

Robbie Noortman, zoals hij in het milieu werd genoemd, was de zoon van een politieagent. Hij was tuk op geld en trok al heel jong naar Parijs waar hij niet alleen bordenwasser werd, maar ook een tankstation overviel en als minderjarige even in de gevangenis belandde.

Daarna – in de jaren zestig – kwam hij in het Limburgse Heerlen terecht om er als nachtportier in de Palma Bar te werken waar alle Limburgse onderwereldfiguren over de vloer kwamen, die hij allemaal door en door leerde kennen. Daar zaten onder meer drugdealers, bordeelhouders, koppelbazen en brandkastkrakers bij die tot in België actief waren.

Hij werkte samen de beruchte bende van Lou Mooten en Anno Mink die de hele streek jarenlang onveilig maakten en uiteindelijk ook werden veroordeeld. Tot grote ontsteltenis van zijn linke vrienden werd Robbie niet veroordeeld omdat hij ook als politie-infiltrant actief was. Hij belazerde hen dus ook.

Auteur Couwenhoven beschrijft heel wat van die beruchte kraken tot in detail: heerlijk om te lezen én gewoon verbijsterend, je houdt het niet voor mogelijk.

Terwijl zijn kompanen in de cel zaten, begon Robert een nieuw leven als chauffeur van een kunsthandelaar. Hij had een enorm zakelijk instinct en besefte dat er meer te verdienen viel met de verkoop van schilderijen dan met bankovervallen.

Hij kreeg de smaak van de kunsthandel te pakken en in 1968 verkocht hij zijn eerste antieke schilderijen vanuit zijn flat. Noortman was een geboren handelaar en buitengewoon intelligent, waardoor hij snel opklom tot de top en ging optreden als taxateur.

Hij opende een nieuwe zaak in een gerestaureerde boerderij in Hulsberg en maakte medio jaren zeventig zijn weg naar de internationale top, eerst met negentiende-eeuwse romantiek, daarna met zeventiende-eeuwse meesters en impressionisme onder meer gekocht bij Christie’s en Sotheby’s. In die jaren begon hij ook een zaak in de Old Bond Street in Londen en daarna een derde zaak op Madison Avenue in New York.

In de jaren tachtig werd hij een van de medeoprichters van TEFAF, de grootste kunst- en antiekbeurs ter wereld. Het hoogtepunt van zijn carrière was natuurlijk de aankoop van de vier werken van Rembrandt in het begin van onze eeuw. Wat hij zelf aan topprijzen ophoestte, verkocht hij zonder verpinken aan een veelvoud. Hij was een meester in het opjagen van de prijzen. Toen hij in 2006 ernstig ziek werd, verkocht hij zijn bedrijf aan Sotheby’s voor maar liefst 44 miljoen euro. Sotheby’s nam zelfs de 26 miljoen dollar aan schulden van het bedrijf over. Niemand leek zich zijn jonge jaren in de onderwereld te herinneren…

Het schandaal

Maar twee jaar na zijn overlijden kwam het schandaal van de in 1987 verdwenen schilderijen aan de oppervlakte en begon zijn reputatie te tanen.

Noortman had de diefstallen zelf georganiseerd.

Net voor deze kunstroof zou Noortman de polis van zijn verzekering hebben verhoogd tot de verkoopsprijzen, wat eigenlijk niet kan. De door de verzekering aangestelde experten koesterden behoorlijk wat twijfels over de ‘echtheid’ van de roof en vermoedden wel iets. Het verwonderde hen dat het alarm niet afging en er behoorlijk wat sleutels van de galerie in omloop waren, zelfs bij minder betrouwbare medewerkers. Maar dit leidde destijds niet tot een zaak en Noortman werd netjes uitbetaald.

Het was slechts de eerste van drie diefstallen waar zijn firma ‘slachtoffer’ van werd. In 1992 verdwenen er op de kunstbeurs PAN Amsterdam op raadselachtige wijze kostbare tekeningen, waaronder eentje van Rembrandt. En enkele jaren later werd zijn Londens filiaal beroofd voor drie miljoen gulden. Ook toen ging de alarminstallatie niet af.

Hij werd steeds door de verzekeringsmaatschappijen vergoed, maar in 2009 kwam alles aan het licht. Noortman had de diefstallen zelf georganiseerd.

Hoe de beroemdste kunsthandelaar van Nederland een crimineel bleek te zijn
© Just Publishers

In dit verhaal speelt detective Ben Zuidema een grote rol, die niet alleen de onderwereld goed kende, maar ook ooit door Noortman werd aangesteld om een diefstal op te lossen. Of om die indruk te wekken bij de verzekering, want het was natuurlijk niet zijn bedoeling dat Zuidema de zaak en de rol van Noortman uiteindelijk aan het licht zou brengen. Door de immense hoeveelheid onwaarschijnlijke anekdotes leest het boek van Couwenhoven als een trein, je bevindt je middenin een misdaadfilm.

Het verhaal werpt ook een licht op de ‘grote’ handel waar prijzen wel eens artificieel worden opgefokt en er vermoedelijk best wat wordt gesjoemeld. Vandaag gebeurt dat wellicht niet meer met Oude Meesters, omdat die veel minder goed in de markt liggen, maar met Moderne en Hedendaagse kunst.

We mogen de komende jaren nog wel meer ronkende verhalen van dit allooi verwachten.

De Affaire Noortman, kunsthandelaar, stichter van de TEFAF, ereburger van Maastricht en kunstcrimineel, van Ron Couwenhoven, uitgeverij Just Publishers, 19,95 euro.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content