‘Re-integratie? Mensen die langdurig ziek zijn, kunnen nu kosteloos worden afgedankt’

Sinds begin vorig jaar worden langdurig zieken onderworpen aan re-integratie op de arbeidsmarkt. “Het resultaat daarvan? In zeven van de tien gevallen zeggen de wergevers doodleuk geen aangepast of ander werk beschikbaar te hebben en worden de zieken zonder enige vergoeding afgedankt”, schrijft Peter Mertens.

In dit land zijn bijna 400.000 mensen langdurig ziek. Dat is bijna één op twintig van alle Belgen tussen de 20 en de 64 jaar. Hun aantal is verdubbeld in de laatste 15 jaar. Over de oorzaken zijn alle specialisten het eens: het langer werken en de ondoenbare werkdruk. Men zou dus redelijkerwijs kunnen verwachten dat de regering dààr iets zou aan doen. Het omgekeerde gebeurt: deze regering zet in op nog langer werken en op nog meer flexibiliteit.

Over ‘de onbetaalbaarheid’ van zieken

Volgens Maggie De Block schuilt de oplossing in het aanpakken van de slachtoffers zelf. Na de werklozen en de bruggepensioneerden moeten nu ook de langdurig zieken worden “geactiveerd”. En wel door hen vanuit de mutualiteit en de patroon terug aan het werk te sturen in “trajecten naar ander of aangepast werk”. In het parlement verklaarde De Block dat ze “profiteurs wil sanctioneren” en in HUMO wil ze “karottentrekkers met gerichte controles eruit krijgen”.

Vanaf 2017 zijn zo de mensen aangepakt die vanaf 1 januari 2016 ziek zijn geworden. Ministers De Block en Peeters gaan daarbij wel heel drastisch te werk. Alle langdurige zieken moeten een vragenlijst invullen van de mutualiteit. Vragenlijst niet ingevuld: – 5 % van de uitkering gedurende één maand. Wie in aanmerking komt voor werkhervatting zal worden doorverwezen naar de arbeidsgeneesheer die de zieken zal moeten triëren in vijf categorieën. Afhankelijk van het feit of men tijdelijk of blijvend arbeidsongeschikt is en of men tijdelijk of blijvend kan worden geplaatst in een traject naar aangepast of ander werk.

Tijdens de Commissiezitting over de nieuwe re-integratiewet in december 2016, waarschuwt Raoul Hedebouw dat de nieuwe wet veeleer een budgettair doel heeft: werklozen kosten minder dan zieken.

“Het stijgend aantal mensen in ziekte en invaliditeit ondergraaft de betaalbaarheid van ons sociaal systeem”, aldus N-VA’er Jan Spooren. En Vincent Van Quickenborne (Open VLD) zegt dat de activering van langdurige zieken “onze sociale zekerheid toegankelijk én betaalbaar” moet houden. De regering neemt zich voor om dit jaar 100 miljoen euro besparen op de langdurige zieken.

Geld voor mensen die niet meer productief zijn omdat ze ziek zijn, is vandaag blijkbaar ‘vergooid’ geld. Geld dat nuttiger kan gebruikt worden om de aandeelhouders te verblijden met een taxshift of een verlaging van de vennootschapsbelasting. Daar stelt zich het probleem van de ‘betaalbaarheid’ plots heel wat minder. Het zijn politieke keuzes: waarvoor men geld wil geven en waarvoor niet.

Kosteloos zieke werknemers aan de kant schuiven

Maar het gevaarlijkste stuk van de nieuwe re-integratiewet schuilt niet in de sancties. In dezelfde commissiezitting van december waarschuwt Hedebouw al voor de gebrekkige ontslagbescherming in de wet. Hij wijst op het grote risico dat mensen nemen die meestappen in zo’n traject. Minister Peeters wuift de bezwaren weg en krijgt zelf gehoor bij een deel van de oppositie. Ecolo-Groen onthoudt zich bij de finale stemming. De sp.a – fractie stemt zelf vóór de nieuwe re-integratiewet, samen met het Vlaams Belang en de meerderheidspartijen.

Het duurt dan niet meer lang alvorens de vakbonden aan de alarmbel trekken. Het ABVV en het ACV vroegen de cijfers op van de eerste zes maanden van 2017 en daaruit blijkt dat meer dan 70% van de opgeroepen mensen definitief ongeschikt zijn verklaard en werden afgedankt. Beroep tegen de beslissing van de arbeidsgeneesheer is in de procedure slechts één keer toegestaan. Die cijfers werden woensdag bevestig door minister van werk Kris Peeters, die moest toegeven dat in minder dan drie op de tien gevallen er effectief aangepast werk voorgesteld wordt.

Het ABVV noemt de in december ingevoerde re-integratietrajecten voor langdurig zieken een “kosteloze ontslagmachine” voor werkgevers. De socialistische vakbond stelt vast dat “het re-integratietraject de werkgevers de gelegenheid biedt om zich kosteloos te ontdoen van zieke werknemers”. De bond maakt bovendien gewag van “schandalige praktijken” van werkgevers die de werknemers zouden aanzetten om zelf de procedure op te starten, “soms via typebrieven, zonder te vermelden dat dit kan leiden tot de verbreking van hun arbeidsovereenkomst wegens overmacht en zonder vergoeding”. Nog volgens het ABVV gaat het om meer dan 300.000 werknemers die al van vóór 1 januari 2016 arbeidsongeschikt zijn en dus mogelijks betrokken partij zijn.

Het hele systeem maakt afdanking wegens “medische overmacht” veel makkelijker. Onder de vijf categorieën (tussen A en E) is er namelijk een “Traject D” waarbij de arbeidsgeneesheer de betrokken werknemer definitief arbeidsongeschikt verklaart en de werkgever verklaart geen aangepast of ander werk te hebben. In dat geval kan de patroon overgaan tot afdanking “wegens medische overmacht”, dat wil zeggen zonder ontslagvergoeding. Tot nu toe waren dergelijke afdankingen erg omstreden wegens “discriminatie omwille van ziekte”. Nu ligt de weg open voor makkelijke ontslagen en de patroons maken er onmiddellijk gebruik van.

Toen men Maggie De Block confronteerde met deze alarmerende cijfers, was haar lakoniek antwoord: “Geen groot probleem, dan kan de werknemer elders aan de slag” (DS, 6 oktober 2017). Met andere woorden: het is de expliciete bedoeling dat zieke werknemers die in het eigen bedrijf niet meer aan de slag kunnen of mogen, worden afgedankt en zich elders gaan “aanbieden”.

‘Langdurige zieken zieker maken, willen we dat?’

Dokter Frieda Matthys is diensthoofd Psychiatrie aan het UZ te Brussel en tevens voorzitter van de Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie. Ze reageert fel op de nieuwe maatregelen met een opiniestuk in De Morgen onder de veelzeggende titel: “Langdurige zieken zieker maken, willen we dat?”. Ze schrijft: “Het stigmatiserend effect van dergelijk beleid is enorm. Nu al voelen alle patiënten die omwille van een burn-out, een depressie of een angststoornis niet kunnen werken, zich gefrustreerd en beschaamd. De controles bij de medisch adviseur zijn stresserend en vaak vernederend voor hen maar een noodzakelijk kwaad. Als dit ook nog moet gebeuren in een sfeer van verdachtmaking, zal het systeem hen juist zieker maken in plaats van ondersteunend te zijn.” En ze besluit met de pertinente woorden: “Wordt het geen tijd in een samenleving met een hoog suïcidecijfer en veel psychiatrische aandoeningen om de druk op de kwetsbaren juist te verkleinen in plaats van te vergroten.”

Er is niets mis met re-integratie. Integendeel. Lange tijd thuis zitten betekent vaak vereenzaming boven op de financiële aderlating. Daarom zijn vele langdurige zieken ook vragende partij. Alleen zijn de werkgevers weinig happig. Re-integratie kan, maar dan wel met respect voor de patiënt en niet als botte besparingsmaatregel. Het moet op vrijwillige basis. Er moet voldoende tijd tijd worden gelaten voor herstel en rust.

De poort sluiten naar het brugpensioen is de poort openen naar het OCMW

De toename van het aantal langdurige zieken is op de eerste plaats het gevolg van het langer werken: men wordt 50 of 55 jaar, de rug doet pijn, er moet een nieuwe heup, opstaan om 4 uur lukt niet meer. Tot voor kort was het van “nog even op de tanden bijten”, het brugpensioen komt er zo. Vanaf 2005 zijn alle uitstapregelingen systematisch teruggedraaid. Tegen de vakbonden die fel protesteerden en stelden dat langer werken fysiek en mentaal echt onmogelijk was, werd gezegd: maak u geen zorgen, we gaan zorgen voor “Werkbaar werk”. Maar op een “Ronde Tafel over Werkbaar werk”, vormde Kris Peeters “Werkbaar Werk” plots om naar “Werkbaar en Wendbaar Werk”. Het resultaat werd nog meer flexibiliteit, meer overuren, minder controle door de vakbonden en een verdere uitholling van de 8-urendag en de 5-dagenweek.

Zo tekenen zich stilaan de contouren af van de moderne levensloop: men zal werken tot men “op” is. De uitweg naar het brugpensioen is toe. Nu wordt ook de poort gesloten naar de langdurige ziekte. Er blijft bijgevolg maar één poort meer open: naar het OCMW. Voor wie het écht nodig heeft, wel te verstaan. Dat wil zeggen wie geen beroep kan doen op het loon van de partner of inkomsten van een huis of spaarboek. Gedaan dus sociale zekerheid, gedaan verzekering met bijdragen en rechten, terug naar de bijstand. Welkom in de negentiende eeuw.

De arbeidsorganisatie van de stress

De langdurige ziekten zijn door het RIZIV precies in kaart gebracht. Er zijn twee grote boosdoeners met elk ongeveer één derde van de langdurige zieken. Vooreerst de ziektes van het bewegingsstelsel zoals aandoeningen van de gewrichten, rugklachten en peesontstekingen. Vervolgens de psychische stoornissen zoals depressies en burn-outs. Andere zware ziektes zoals kanker, hartaandoeningen of letsels door ongevallen schommelen allemaal rond de 6%.

Minister Peeters beloofde in verband met stress: “onderzoek en sensibilisering”. Tja, wat zou in godsnaam de diepere oorzaak kunnen zijn van de stress en de peesontstekingen bij een kassierster in de Aldi die per uur meer dan 3.000 producten moet scannen? Waar moeten we graven naar de mogelijke oorzaak van de burn-out bij een kleuterjuf die elke dag alleen staat voor 22 kleuters of bij een nachtverpleegster die een hele verdieping ouderen moet verzorgen?

De “nieuwe arbeidsorganisatie”, die Peeters volop promoot, richt ware ravages aan. Er komt steeds meer flexibiliteit. Meer ploegenwerk en meer wisselen van ploeg. De polyvalentie maakt het mogelijk om iedereen naar believen overal in te zetten. De individuele druk wordt steeds groter. De “nieuwe arbeidsorganisatie” heeft ook het collectieve verzet aangetast. Mensen staan vaak alleen en machteloos tegenover zotte productie-eisen. Vaak rest er dan ook enkel nog het individuele antwoord: van werk veranderen of ziek thuis blijven: “Burn-out is het nieuwe staken”, stelt prof. Peggy De Prins (UA) daarom.

Respect voor arbeid

Nog nooit in de geschiedenis zijn zovele voorwaarden aanwezig geweest voor een rijke en gezonde arbeid. De technologische vooruitgang doet de tegenstelling tussen hand- en geestesarbeid verdwijnen. De noodzakelijke productie kan in steeds kortere tijd worden volbracht. Arbeid blijft de basis van elke gezonde mentale ontwikkeling. Het geeft zin aan het leven onder de vorm van het bewust omvormen van de natuur. Het resultaat van die arbeid voldoet aan de eigen creatieve drang en bevredigt maatschappelijke noden en behoeftes. Het kan dezelfde voldoening brengen die een mens voelt als hij bloemen of groenten teelt in zijn tuin. Alleen op een nog hoger niveau, omdat het ook collectief gebeurt, met vele mensen samen. Het kan zo de basis leggen voor brede communicatie, samenwerking en onderlinge appreciatie.

Maar op ditzelfde moment is onze maatschappij nog nooit zo moe en ziek geweest. En daar is een reden voor: de productie heeft onder het kapitalisme helemaal niet tot doel om menselijke behoeftes te bevredigen. Het is de winst die regeert. In plaats van samenwerking komt concurrentie en naijver. In plaats van een eerlijke vergoeding komt sociale achteruitgang. In plaats van respect en appreciatie komen druk en minachting. De gevolgen laten zich voelen: burn-out, depressie en chronische rugklachten. Laat het debat over langdurig zieken ook daarover gaan: over respect voor arbeid.