‘Amazon wil de vrije markt privatiseren’

De ongebreidelde uitbreidingsdrang van e-commercegigant Amazon is een gevaar voor de Amerikaanse democratie. Dat zegt onderzoeker Stacy Mitchell in een gesprek met Knack.be.

De Amerikaanse e-commercegigant Amazon is inmiddels veel meer dan enkel dat, schrijft journalist en auteur George Packer: ‘Amazon produceert hardware, net als Apple, en is ook een nutsbedrijf, zoals Con Edison, en een videodistributeur, zoals Netflix, en een boekenuitgever, zoals Random House, en een productiestudio, zoals Paramount, en een literair tijdschrift, zoals The Paris Review, en een boodschappenleverancier, zoals Fresh Direct, en ooit wordt het misschien een koerierbedrijf zoals UPS.’

Amazon is, kortom, ‘iets radicaal nieuw in de geschiedenis van de Amerikaanse handel.’ Het bedrijf werd opgericht in 1994 door ondernemer Jeff Bezos, die ook vandaag nog CEO is, en begon als een online boekenwinkel. Volgens zijn biografe koos Bezos koos de naam ‘Amazon’ omdat het zijn ambitie is om net als de rivier de grootste ter wereld te worden.

Zoveel jaar later staat Bezos op het punt na Microsoft-oprichter Bill Gates de tweede rijkste persoon op aarde te worden en heeft hij inmiddels zelfs een ruimtevaartbedrijf opgericht. Hij zou die ambitie nog kunnen waarmaken.

In juni kondigde Amazon aan dat het de Amerikaanse supermarktketen Whole Foods zou overnemen, voor meer dan dertien miljard dollar. Een uur later was de aandelenkoers van Amazon met drie procent gestegen, het tegengestelde van wat normaal gebeurt bij een overname: Amazon was plotsklaps veertien miljard dollar meer waard. Het bedrijf had de zesde grootste Amerikaanse supermarktketen gratis verworven.

‘Investeerders beseffen wat de overheid nog niet inziet: dat Amazon een ontluikend monopolie is, en monopolies hebben het potentieel enorme winsten te genereren’, zegt onderzoeker Stacy Mitchell, co-directeur van het Amerikaanse Institute for Local Self-Reliance, een ngo die de ontwikkeling van lokale gemeenschappen stimuleert.

‘Amazon wil het centrale zenuwstelsel van alle handel worden. Het bedrijf breidt uit in elke richting. Het wil niet enkel een groot deel van de markt voor zich, zoals Walmart, maar het wil de markt zélf controleren, de markt privatiseren.’

Het verdwijnen van kleine handelszaken overal in de VS, het spreekwoordelijke ‘Main Street’, is grotendeels het toedoen van Amazon, stelt u. Spelen er ook geen andere fenomenen, zoals de delokalisering van heel wat productiesectoren, en daarbij het verlies van werkgelegenheid en dus koopkracht?

STACY MITCHELL: Dat is één en hetzelfde verhaal. Tijdens de voorbije veertig jaar kwamen grote handelszaken zoals Walmart op. De enorme uitbreiding van Walmart in de jaren ’90 en begin 2000 betekende het einde voor tienduizenden kleine winkels verspreid over de VS. Walmart eist bovendien onverbiddelijk lage prijzen van leveranciers, waardoor veel Amerikaanse producenten naar lageloonlanden gingen delokaliseren.

Walmart luidde het begin in van een enorme consolidering in de Amerikaanse economie en ook het einde van een aantal steunpilaren van de middenklasse: de middenstand ging erop achteruit, en ook degelijke productiejobs beschermd door vakbonden moesten er op grote schaal aan geloven. In de plaats daarvan kwamen slechtbetaalde Walmartjobs zonder ziekteverzekering.

Nu, naarmate Amazon groeit verdwijnen ook die jobs: het bedrijf heeft dan wel mensen in dienst, maar veel minder dan de fysieke winkels die het uit de markt duwt. Sommige gemeenschappen in de VS hebben op die manier het ene na het andere verlies te verwerken gekregen. De voorbije twaalf jaar is er een nettoverlies geweest van meer dan 100.000 onafhankelijke handelszaken. Dat heeft verschillende oorzaken, maar in peilingen wijzen die handelaars Amazon aan als veruit de grootste bedreiging voor hun handel.

Denkt u dat het ongenoegen over het verdwijnen van ‘Main Street’ een verklaring is waarom mensen hoop vinden in de slogan ‘Make America Great Again’ van president Trump?

MITCHELL: De fenomenen van bedrijfsconcentratie en de achteruitgang van kleine handelszaken hebben ongetwijfeld lelijk huisgehouden in kleinere steden en landelijke gebieden. Samen met het onvermogen van de regering-Obama om te vermijden dat mensen uit hun huizen gezet werden vanaf 2008 – waardoor normale mensen moesten opdraaien voor de bankencrisis in plaats van die banken zelf – is dat inderdaad een vruchtbare voedingsbodem voor de woedepolitiek die Trump heeft voortgestuwd. Al spelen hier ook andere factoren, waaronder racisme en identiteitspolitiek.

Hoe beïnvloeden deze evoluties de gemeenschap waar u zelf woont, het stadje Portland in de noordoostelijke staat Maine?

MITCHELL: Het eigenaardige aan Amazon is dat het ongemerkt, op een sluipende manier bijna, een gemeenschap binnentreedt. Iedereen kent het bedrijf, maar tegelijk is het onzichtbaar. De lokale krant bericht uitvoerig over de economie van onze stad maar heeft nog nooit een verhaal gebracht over Amazon, terwijl het inmiddels toch een groot deel van onze uitgaven incasseert. Toen Walmart in het begin een vestiging wilde openen in de buurt, was dat de talk of the town en werd er gedebatteerd en ontstond er soms protest. Niet zo met Amazon, dat onder de radar vliegt, maar voor aanzienlijke druk zorgt op die handelszaken die alledaagse behoeftes lenigen, zoals ijzerwinkels, en die belangrijk zijn voor het sociale weefsel.

U schrijft dat Amazon eigenlijk de antipode is van die typisch Amerikaanse ondernemingsspirit en dat het een open en vrije markt wil vervangen door een privéversie. Hoe precies doet het dat volgens u?

MITCHELL: Zowat de helft van wat Amerikanen online spenderen, is voor Amazon. Het bedrijf is bijzonder doeltreffend in het insluiten van nieuwe klanten en ervoor te zorgen dat ze dan nergens anders meer winkelen. Wat Bezos wil, is dat men zelfs niet meer nadenkt over een bestelling bij Amazon, dat de keuze voor Amazon evident is. Onderzoek toont aan dat mensen vandaag beginnen bij Amazon wanneer ze iets willen kopen online, en niet meer bij een zoekmachine, zoals enkele jaren geleden nog.

Concurrerende handelaars of producenten kunnen hun naambordje dan wel blijven uithangen op hun eigen website, maar dat straatje is inmiddels een stoffig plattelandsweggetje waar amper meer mensen voorbijwandelen. Zowat de enige optie is verkoper worden op het platform van Amazon, maar er is inmiddels veel bewijs dat Amazon die positie gebruikt om concurrenten te verzwakken, want het produceert zelf steeds meer onder allerlei merknamen.

Amazon lijkt de essentie te belichamen van de eenentwintigste-eeuwse succesbedrijven: digitaal, datagestuurd, innovatief, zelfs fiscaal geoptimaliseerd met postbusadressen in belastingparadijzen, met de ambitie dat model te herhalen over heel de wereld. Is de machtsconcentratie van Amazon een teken des tijds?

MITCHELL: We leven inderdaad in een tijdperk van enorme machtsconcentratie. Dat is echter niet natuurlijk of onvermijdelijk, maar het gevolg van beleidskeuzes. Tot ver in de jaren ’70 voerde de VS een sterk anti-monopoliebeleid. Dat leverde een heel competitieve economie op en een markt die open stond voor iedereen. Er werd veel welvaart gecreëerd en de middenklasse groeide.

Vanaf de jaren ’80 werd dat beleid omgegooid, onder invloed van de Chicago school of economics (met onder andere stereconoom Milton Friedman, adviseur van zowel Reagan als de voormalige Britse premier Margaret Thatcher, nvdr.) en president Ronald Reagan: de focus zou voortaan op groei en productiviteit liggen en men ging dubbel inzetten op big business. Die filosofie heeft sindsdien veel van ons economisch beleid beïnvloed, en zorgt ervoor dat we een oogje dichtknijpen wanneer een groot bedrijf als Amazon zijn winst elders parkeert om belastingen te ontwijken.

Het gevolg van die beleidsshift is 35 jaar van ongeziene machtsconsolidering. Bedrijven als Google en Facebook zijn machtige digitale gatekeepers geworden: het eerste controleert een groot deel van de online advertentiemarkt en het andere bepaalt welk nieuws we te zien krijgen. Deze bedrijven bepalen wie de winners en de losers zijn in hun sectoren.

Lokale overheden in de VS hebben Amazon nogal wat subsidies en fiscale voordelen toegekend, in de hoop dat het bedrijf die productiejobs van weleer vervangt. Toch is dat geen goede strategie denkt u. Waarom niet?

MITCHELL: Amazon heeft inderdaad al meer dan een miljard dollar aan lokale en staatssubsidies ontvangen om distributiecentra te openen. Volgens ons onderzoek elimineert Amazon echter twee jobs in de traditionele verkoop voor elke baan dat het creëert in een opslagplaats. Amazon subsidiëren voor jobcreatie is averechts beleid, want dat belastinggeld voedt louter de groei van Amazon, met als gevolg een nettoverlies aan werk.

Veel gemeenschappen zijn inderdaad wanhopig op zoek naar werkgevers. Amazon lijkt op het eerste zicht jobs in de aanbieding te hebben, maar het bedrijf investeert tegelijk heel veel in automatisering, dus die lageloonjobs die erbij komen zullen mogelijk zelfs verdwijnen in afzienbare tijd.

Lijkt het waarschijnlijk dat de overname van Whole Foods meer anti-monopoliecontrole zal uitnodigen? Hoe ligt Amazon in Washington?

MITCHELL: Er ontstaat geleidelijk een uitgesproken anti-monopoliebeweging van economen, activisten en zelfs verkozenen. Senator Elizabeth Warren (een vooraanstaande Democrate, nvdr.) gaf er vorig jaar een baanbrekende speech over, en kaart de kwestie sindsdien regelmatig aan. Er is een groeiend besef dat kwesties zoals de remming op productiviteit, groeiende ongelijkheid en stagnerende lonen gelinkt zijn aan concentratie. Men begint te beseffen dat er nieuwe monopolies ontstaan, maar dat besef staat nog maar in zijn kinderschoenen.

Nu, de benoemingen van Donald Trump zitten ook heel sterk in het pro-businesskamp. Op dat niveau is niet veel veranderd. De man die hij aan het hoofd heeft gezet van de antitrustafdeling van het ministerie van Justitie heeft een lange staat van dienst bij grote bedrijven, waaronder Google, en wil allicht de teugels vieren. Dat zal waarschijnlijk doorwegen.

Men zou kunnen opwerpen dat u hopeloos conservatief vasthoudt aan een versie van ‘Main Street’-Amerika die niet meer bestaat. Wat antwoordt u daarop?

MITCHELL: Jeff Bezos wil maar al te graag dat we de dominantie van zijn bedrijf gelijkstellen met technologische vooruitgang. Iedereen die zijn bedrijf bekritiseert schildert hij graag af als conservatievelingen die tegen technologische vooruitgang zijn. Dat is niet zo: ik heb er iets tegen dat één enkel bedrijf de technologie domineert ten koste van de concurrentie.

Ik beeld me liever een toekomst in waarin het internet een vehikel wordt voor vrij en onafhankelijk zakendoen. Dat is geen argument om terug te keren naar het verleden, maar eerder naar een toekomst die meer democratisch en competitief is dan de toekomst van Amazon.