Rudi Rotthier

Ruzie onder ‘beste vrienden’: waarom er klappen vallen tussen Israël en de VS

Op een elementair niveau is het gewoon een ruzie tussen tegengestelde karakters: ze hebben een hartsgrondige hekel aan elkaar, ‘commando’ Benjamin Netanyahu en ‘welzijnswerker’ Barack Obama. Maar de ruzie, die deze week uitmondt in een donderspeech van de Israëlische premier in Washington, gaat over veel meer dan dat: over democratie, over nederzettingen en vooral over Iran.

Elke zaterdag brengt Rudi Rotthier, onze correspondent in Canada en de VS, u met een boeiend achtergrondverhaal een unieke inkijk in de stad of streek waar hij op dat moment resideert.

De VS en Israël, die al heel lang ‘beste vrienden’ zijn, en dat officieel ook blijven, doen dezer dagen niet wat vrienden doen. Het is moeilijk uit te maken of het echt om een dieptepunt in de relatie gaat, of, zoals wel wordt gezegd, de ergste crisis tussen de landen sinds november 1956, toen president Eisenhower eerste minister Ben-Gurion in niet mis te verstane bewoordingen maande zijn troepen uit de Sinaï terug te trekken – wat Israël prompt deed. Maar de verhoudingen zijn in ieder geval niet optimaal. Je hoort aan weerszijden heel vaak de term “ziedend” vallen.

Mei 2009 in het Witte Huis
Mei 2009 in het Witte Huis© EPA

Dat heeft met persoonlijkheden te maken. De nu 65-jarige Benjamin “Bibi” Netanyahu handelt vaak als een betweter en een stormram. Hij ziet zichzelf als een hedendaagse Churchill, of een roepende in de woestijn, die tegen alles en iedereen, maar vooral tegen onbenul en onweter, het bestaan van Israël moet vrijwaren. In 1996 was het bij zijn eerste ontmoeting met Bill Clinton al meteen prijs. De kersverse premier, meer geneigd tot eisen stellen en op tafel slaan dan tot empathisch luisteren naar de gesprekspartner, dreef de toenmalige Amerikaanse president, licht ontvlambaar, tot milde wanhoop. “Wie denkt hij verdomme dat hij is?” vroeg Clinton naderhand aan zijn medewerkers: “Wie is hier de fucking supermacht?”

Met Obama, doorgaans een toonbeeld van zelfbeheersing, liep het ook vrijwel meteen fout. Hij vond dat er een tweestatenoplossing en een stop op nederzettingen op de westelijke Jordaanoever en in Oost-Jeruzalem moest komen, en hij sprak dat bij het begin van zijn ambtstermijn uit, onder meer in de beroemde redevoering in Caïro. Netanyahu vond samengevat dat Obama er niets van begreep en deed weinig moeite om zijn ongenoegen te verbergen.

“De twee hebben een onderling intellectueel wantrouwen”, aldus de Amerikaanse auteur en journalist Peter Beinart in zijn boek “The Crisis of Zionism”, waaruit deze week werd geciteerd in The Washington Post. Beinart, “een liberale zionist”, geeft een wat zonderlinge verklaring voor het wantrouwen van de Israëlische premier: “De reden is: Obama herinnert Netanyahu aan wat hem niet bevalt aan joden… hun geloof dat ze een morele boodschap voor de wereld hebben”.

‘Een vleugje misprijzen’

Obama, schrijftDavid Axelrod, campagneleider en jarenlang nauwe medewerker van de president, in zijn recente memoires, gaf er Netanyahu van langs omdat hij zelfbelang en verkiezingswinst verkoos boven het oplossen van problemen (de Palestijnse kwestie). Axelrod heeft het over “een vleugje morele superioriteit en misprijzen” bij Obama, maar voor Netanyahu voelde het aan als meer dan een vleugje.

Obama heeft voor Netanyahu te veel een legalistische en idealistische kijk op de bouw van nederzettingen. Netanyahu ergert zich volgens perslekken zelfs aan de boeken die Obama leest. Zo had de president verteld dat het boek De Gele Wind van de Israëlische romancier en vredesactivist David Grossman hem een beter inzicht in het lot van de Palestijnen had gegeven. Netanyahu, ook in eigen land een polariserende figuur, vond Grossman niet bepaald de beste keuze voor wie tot inzichten wil komen.

Ruzie onder 'beste vrienden': waarom er klappen vallen tussen Israël en de VS

In mei 2011, na hun ontmoeting in het Witte Huis, spraken de twee met de pers. Netanyahu vond het nodig in aanwezigheid van pers en president een geschiedenisles te geven en uit te leggen waarom hij de grenzen van 1967, in tegenstelling tot Obama, niet acceptabel vond in een uiteindelijke oplossing met twee staten. Obama keek toe, volgens sommigen met gekromde tenen, volgens anderen witheet van razernij, in ieder geval niet blij.

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."

Er waren wel meer incidenten. In 2010 had Israel een bezoek van de Amerikaanse vicepresident Biden afgewacht om de bouw van nieuwe nederzettingen aan te kondigen. Tijdens een topontmoeting hadden toenmalig Frans president Sarkozy en Obama, terwijl een microfoon was blijven openstaan, hun ergernissen over Netanyahu zitten uitwisselen. Sarkozy noemde de Israëlische premier een leugenaar, Obama sprak hem niet tegen. “Ik heb op dagelijkse basis met hem te maken”, klaagde hij, onder verstaan: jij, Sarkozy, komt er nog makkelijk vanaf.

Eind vorig jaar werd een hoge medewerker van Obama in de pers geciteerd die Netanyahu een ‘broekschijter’ noemde (a chickenshit) en ‘aspergerachtig’.

In dit geval, zoals twee commentatoren in de Israëlische krant Haaretz het formuleerden, ging het niet meer om “beste vrienden”, maar om “beste vijanden voor het leven”.

‘Het is 1938’

Ten gronde verwijt Obama dat Netanyahu elk vredesinitiatief met de Palestijnen op voorhand onmogelijk maakt, en zo een essentiële factor van onrust in het Midden-Oosten laat etteren. En Netanyahu verwijt aan de ploeg Obama dat ze naïef is en de realiteiten van het Midden-Oosten niet kent. Hij heeft Hamas al vergeleken met IS. Israël wordt volgens hem omringd door fanatisme. En dan is er nog het levensgrote probleem van Iran. “Het is 1938,” zei hij negen jaar geleden al en zo denkt hij er nog altijd over: “Iran is Duitsland, en het is hard op weg om kernwapens te verwerven”. Hij vindt het onbegrijpelijk dat de internationale onderhandelaars op weg zijn naar een nucleair akkoord met Iran, en in zijn ogen blindweg bereid zijn in een slechte deal te stappen, die tien jaar controles en inspecties voorziet maar daarna niets. Het westen en de VS doen volgens hem afstand van de belofte om Iran voor immer en altijd kernwapens te ontzeggen. En eens Iran die wapens verwerft, staat de vernietiging van Israël op het programma.

Om zijn ongerustheid te verwoorden zal Netanyahu, zoals Obama een begenadigd redenaar, dinsdag het Amerikaans Congress toespreken, in een gezamenlijke sessie van Huis van Afgevaardigden en Senaat. Het zal zijn derde dergelijke toespraak zijn, maar het grote verschil met voorgaande gelegenheden is dat hij niet is uitgenodigd door de president, of door de twee partijen, maar enkel door de leider van de nieuwe Republikeinse meerderheid, John Boehner, buiten het Witte Huis om. Boehner, een hardnekkige tegenstander van Obama, heeft dus een zittend eerste minister uitgenodigd om een oppositiespeech tegen het Iranbeleid van de president te brengen.

Hoe de uitnodiging precies is gegaan – of Boehner ze heeft voorgesteld, dan wel dat het oorspronkelijk idee van de Israëlische premier kwam – is niet duidelijk en doet er uiteindelijk ook niet toe.

In Israël in 2013
In Israël in 2013© Reuters

De kritiek komt van alle kanten. De oppositie in Israël vindt dat Netanyahu in volle verkiezingsstrijd, twee weken voor de verkiezingen, onrechtmatig publiciteit zal krijgen. Een deel van de joods-Amerikaanse gemeenschap, die historisch dichter bij de Democraten aanleunde, vindt het godgeklaagd dat Netanyahu afstapt van de traditie waarbij de relaties tussen Israël en de VS door de twee Amerikaanse partijen worden ondersteund. De premier stelt zijn hoop nu duidelijk op één partij, tegen de andere partij in.

Enkele Democratische verkozenen hebben aangekondigd dat ze de speech zullen boycotten. Onder meer Joe Biden, die als vicepresident een zitje heeft in de Senaat, zal wegblijven. Pro-Israël-organisaties proberen dan weer die Democraten te bewerken en te overtuigen om toch present te zijn.

De volle laag

De regering Obama, die zoals alle Amerikaanse regeringen van de afgelopen jaren, heel hard haar best doet om Israël te beschermen tegen VN-resoluties, die weliswaar tegen de nederzettingen gekant is, maar daar geen of heel weinig sancties aan koppelt, reageerde furieus, zichtbaar en via lekken. Obama kondigde aan dat hij Netanyahu tijdens diens bezoek niet zal ontvangen – dat is de regel voor regeringsleiders in volle verkiezingscampagne. Vervolgens kwam er een barrage aan onthullingen en uitspraken die er mocht wezen.

Eerst liet men weten dat Israël niet langer volledig op de hoogte zal gehouden worden van de onderhandelingen met Iran (wat tot nu de regel was) omdat Netanyahu de doorgegeven informatie ‘selectief gebruikt’ en vertekenende berichten de wereld instuurt die de onderhandelingen bemoeilijken en die de voorwaarden waaraan Iran moet voldoen minimaliseren.

In het Witte Huis in 2014
In het Witte Huis in 2014© EPA

Vervolgens kwam het lek dat Netanyahu, toen hij in 2012 voor de VN alarmerend sprak over de nakende nucleaire capaciteit van Iran, inging tegen de informatie die de Mossad, zijn eigen inlichtingendienst, had verzameld. Netanyahu zag al problemen binnen het jaar, de Mossad vond dat Iran nog niet zo ver opgeschoten was. Hij was dus, liet men uitschijnen, nodeloos alarmerend geweest.

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."

Susan Rice, de hoogste adviseur van de president, zegde deze week een zeldzaam interview toe aan Charlie Rose waarin ze Netanyahu verweet dat hij door zo partijdig te handelen “destructief” was voor de relatie met de VS.

De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken John Kerry in gesprek met zijn Iraanse collega Javad Zarif
De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken John Kerry in gesprek met zijn Iraanse collega Javad Zarif© EPA

Even later zei minister van Buitenlandse Zaken John Kerry dat Netanyahu ook goed fout geweest was toen hij enthousiast pleitte voor de invasie van Irak. “De eerste minister was uitgesproken over het belang van de invasie van Irak onder George W. Bush. We weten wat er met die beslissing gebeurde”. Kerry, die vergat te vermelden dat hij als senator die invasie hielp goedkeuren, probeerde zo de geloofwaardigheid van Netanyahu verder onderuit te halen, met een oorlog die in de VS hoogst onpopulair blijft en die volgens velen de huidige ellende van de regio heeft veroorzaakt.

De publieke opinie in de VS is iets wat ook Israël bezighoudt. De VS blijven een betrouwbare bondgenoot, maar de Amerikanen zijn minder eensgezind pro-Israël geworden. Afgelopen zomer, tijdens de oorlog in Gaza, waren sympathie en antipathie ongeveer gelijkmatig over de twee kampen verdeeld.

Meerdere rollen voor Iran

Het conflict of de ruzies tussen Netanyahu en Obama spelen zich af in een regio die elke dag complexer wordt en waar de belangen van Israël en de VS niet altijd samenvallen.

Obama verklaart vaak, en deed dat vorige week nog tijdens de top tegen gewelddadig extremisme, dat democratie en vrijheid de antwoorden zijn op extremisme. Israël heeft de Arabische lente genegeerd, en voelt zich officieus het gemakkelijkst bij pro-westerse hele of halve dictaturen in de regio. Israël ziet Iran als de ultieme tegenstander – Israëlische kranten hebben om de paar dagen wel een uitspraak van een Iraanse leider die de vernietiging van Israël in het vooruitzicht stelt. Voor de VS, ooit even hard over Iran, ligt de situatie intussen complexer. Iran steunt weliswaar Hamas en Hezbollah, helpt het bloedige regime van Assad in Syrië en bewapent de rebellen in Jemen, maar het is ook een bondgenoot geworden tegen Islamitische Staat. Obama geeft hoe dan ook de voorkeur aan een onderhandeld nucleair akkoord boven de aanpak die Netanyahu voorstaat: bombarderen van installaties.

De Amerikaans-Iraanse samenwerking tegen IS zorgt niet alleen in Israël voor ergernis. Ook de Saoedi ‘s, die hun eigen sjiieten met meewaren gedogen (en onderdrukken), zijn geërgerd, en hebben volgens de Israëlische pers hun luchtruim ter beschikking gesteld voor het geval Israël bombardementen op nucleaire installaties in Iran wil uitvoeren. In ruil willen ze ook wel dat er progressie is voor de Palestijnen.

De Israelische verkiezingen werden geacht, gelet op de chaos in de regio, uit te draaien op een overwinning van de uittredende premier, maar volgens de peilingen wordt het nog enigszins spannend.

Door Rudi Rotthier vanuit Chicago, VS

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content