Gemeenteraadsverkiezingen: ‘De Wever heeft wraak genomen op de federale politiek’

'Ik verwacht dat de volgende Vlaamse en de federale regering meer dan ooit zullen verschillen in samenstelling.' © Franky Verdickt
Walter Pauli

Op 14 oktober vochten ’s lands toppolitici voor hun eigen overleven én voor dat van hun partij. Politicoloog Carl Devos trekt de lijn door naar de nationale verkiezingen van 2019.

14 oktober 2018

Bij de lokale verkiezingen behoudt de N-VA haar electorale marktleiderschap. Open VLD, Groen, PVDA en VB boeken winst, CD&V houdt stand, SP.A boert bijna overal achteruit.

In Antwerpen behield de N-VA van Bart De Wever haar zetels. Ook zijn coalitie had nog een nipte meerderheid. Daardoor kon hij zichzelf en zijn partij opnieuw als winnaar van de verkiezingen uitroepen.

Carl Devos: Een puike prestatie, maar de Antwerpse uitslag was een fotofinish. Het scheelde amper 278 stemmen – minder dan 0,1 procent van het totale aantal – of de laatste zetel was naar de PVDA gegaan en niet naar de N-VA. Dan had De Wever achteraf niet kunnen zeggen: ‘Wij hebben het gehaald!’ Die openingszin had hij nodig om te doen alsof de N-VA de verkiezingen gewonnen had, wat niet zo was. Ik vond zijn uitleg niet zo overtuigend. Zijn coalitie verloor één zetel, de oppositie won er één, de N-VA ging achteruit in stemmen. Ook op de ‘parking’ was het veel minder goed dan verwacht. Het was geen fantastische zege, zoals hij claimde in zijn ‘overwinningsspeech’.

Bart De Wever moet de softere, warmere kant van de N-VA opnieuw zichtbaar maken. Hij heeft de SP.A nodig om die bocht geloofwaardig in te zetten.

Toch is De Wever een van de grote overwinnaars, vanwege zijn slimme aanpak ná verkiezingsdag. In de reportage van Paul Jambers op VTM zag je goed hoe hij al op de middag van 14 oktober, nog voor de uitslag helemaal binnen was, zijn opening naar de socialisten maakte. Zo kan hij een nieuwe coalitie smeden, en vooral: zo kan hij dringend werk doen. Hij moet de softere, warmere kant van de N-VA – die er ooit was – opnieuw zichtbaar krijgen. Hij kan dat niet op eigen kracht. Hij heeft de SP.A nodig om die bocht geloofwaardig in te zetten. Over een jaar of twee kan hij dan opnieuw doen alsof hij altijd een sociaalvoelend nationalist geweest is. En intussen stuurt hij de CD&V en de Open VLD het signaal dat hij niet van hen afhangt.

Daarmee geeft De Wever voor 2019 het signaal: de markt ligt open. Het is in het huidige gefragmenteerde en volatiele politieke landschap almaar moeilijker om te voorspellen welke coalities er komen. De PS en de N-VA? Dat kun je niet volledig uitsluiten. De kans is groot dat de volgende Vlaamse en de federale regering een andere samenstelling zullen hebben. De N-VA heeft een belangrijke les geleerd: het is niet omdat een coalitie coherent oogt, zoals de centrumrechtse regering van Charles Michel (MR), dat ze ook een samenhangend beleid kan voeren. Zeker niet als de grootste concurrenten hun kiesstrijd in de regering voortzetten. Sinds 2014 heeft de MR en vooral de CD&V De Wevers centrumrechtse project afgeblokt en zo zijn walhalla verstoord. In Antwerpen heeft hij wraak genomen op de federale politiek, gesublimeerd in de figuur van Kris Peeters (CD&V). De Antwerpse coalitievorming is ook zijn payback time voor vier jaar kloterij in de federale regering.

Ook de CD&V vond zichzelf op 14 oktober een winnaar – maar het was een bleke overwinning. Alleen in Brugge is er met Dirk De fauw een nieuwe CD&V-burgemeester in een belangrijke centrumstad. Stilaan is de CD&V een partij zonder helden of vedetten.

Devos: De pijnlijkste episode van 14 oktober is voor mij de exodus van Kris Peeters. Al bij de formatie van 2014 klonk voortdurend de vraag: wie is de sterke man van de CD&V, Kris Peeters of voorzitter Wouter Beke? Iedereen zag Peeters al als premier, tot Beke ineens Marianne Thyssen promoveerde tot Europees commissaris en Peeters tevreden moest zijn als vicepremier. Daarop verplichtte de CD&V haar vicepremier- met-Unizoprofiel om vier jaar lang op de rem te staan en elke vraag van de rechterzijde af te blokken, wat dodelijk is voor zijn geloofwaardigheid. En dan vraagt Beke aan Peeters om in Antwerpen de degens te kruisen met Bart De Wever, goed wetende dat Peeters ijdel genoeg is om daarop in te gaan. Peeters vraagt in ruil daarvoor de garantie dat, als het Antwerpse avontuur niet lukt, hij in 2019 mag terugkeren als lijsttrekker in Antwerpen – lees er de kranteninterviews maar op na.

'Ik snap niet goed dat bij de CD&V zo weinig tekenen van onrust te bespeuren zijn. Bij de SP.A gaan de alarmbellen af, bij de christendemocraten lijkt alles pais en vree.'
‘Ik snap niet goed dat bij de CD&V zo weinig tekenen van onrust te bespeuren zijn. Bij de SP.A gaan de alarmbellen af, bij de christendemocraten lijkt alles pais en vree.’© FRANKY VERDICKT

Op 14 oktober blijkt dat de operatie-Peeters mislukt is. Prompt wordt Peeters naar het Europees Parlement gestuurd. Voor een politicus als hij is dat een strafkamp. Hij zit nog vol goesting om zelf te besturen, maar straks zal hij vanaf de banken van de EVP-fractie op zijn best een vraag mogen stellen aan een of andere eurocommissaris. Zo eindigt het dramatische traject van een politicus die trouw de marsorders van zijn partij heeft uitgevoerd door vier jaren de ambetanterik uit te hangen. Nu zeggen ze: ‘Weg ermee.’

Ik zou het afscheid van Kris Peeters nog kunnen begrijpen als zijn vertrek – of dat van Pieter De Crem – zou passen in een bredere partijvernieuwing. Die zie ik niet. Integendeel, de usual suspects duiken straks nog een keer op, de Hilde Crevitsen, Servais Verherstraetens en Joke Schauvlieges van dit land. Het is toch hoogst merkwaardig dat Hendrik Bogaert de West-Vlaamse Kamerlijst zal trekken? De voorbije jaren heeft hij stelselmatig afstand genomen van de CD&V-koers rond migratie en sociaal-economische dossiers. Daarmee zal hij wel applaus krijgen van het oudere CD&V-electoraat in zijn provincie. Tegelijk vraag ik me af: hoeveel kamers heeft de CD&V eigenlijk?

Inderdaad, op 14 oktober heeft de CD&V standgehouden, maar alleen omdat de N-VA het plan moest laten varen om al in 2018 de grootste lokale partij te zijn in Vlaanderen. Ik snap daarom niet goed dat bij de CD&V zo weinig tekenen van onrust te bespeuren zijn. Bij de SP.A gaan de alarmbellen sinds 14 oktober zo oorverdovend af dat de socialisten niet meer in staat zijn signalen uit de buitenwereld te horen, bij de christendemocraten lijkt alles peis en vree.

De SP.A zit in nog slechtere papieren dan verwacht. Jarenlang gold ‘het Gentse model’ van Daniel Termont – ‘de op een na beste burgemeester ter wereld’ – als voorbeeld voor alle SP.A’ers in heel Vlaanderen. Sinds 14 oktober veegt de SP.A de scherven bijeen, en wil Groen ter linkerzijde de leiding overnemen.

Devos: Daniël Termont heeft het imago van een volkse socialist. Tegelijk was het een publiek geheim dat hij ook een dikke vriend was van de chic van Gent: de bankiers, de bouwers van vastgoedprojecten, de blitse jongens die op hun boot graag mooi volk ontvangen. Die schandaalsfeer heeft aan Termont gekleefd. Hij heeft nooit voordeel kunnen halen uit de berg politiek kapitaal waarop hij zat na de verkiezingen van 2012. Toen dankte hij zijn positie aan de combinatie van zijn eigen voorkeurstemmen en zijn alliantie met de voornaamste oppositiepartij, Groen. Alleen werd de voorbije bestuursperiode almaar duidelijker dat Termont, en in zijn zog de SP.A, niet meer de leidende kracht was van de Gentse coalitie. Groen nam over en overvleugelde de SP.A vooral in ideologisch opzicht. De inzet van de verkiezingen was het circulatieplan, een groen project.

Carl Devos

– 1970: geboren in Meulebeke

– 1993-2000: assistent bij de vakgroep politieke wetenschappen (UGent)

– 2000: doctor in de politieke wetenschappen (UGent)

– 2003: docent, vanaf 2018 gewoon hoogleraar politieke wetenschappen (UGent)

– 2014: voorzitter van de vakgroep politieke wetenschappen (UGent)

– 2004-2007: hoofdredacteur Samenleving & Politiek

– 2008-2010: hoofdredacteur Res Publica

– Boek: Een plattegrond van de macht (2011)

Wat in Gent zo nadrukkelijk te zien was, maakte de SP.A in bijna heel Vlaanderen mee. De vorige generatie socialisten had de steden veroverd door zich uitstekende bestuurders te tonen in plaats van ideologische scherpslijpers. Die tijd is voorbij. Zelfs de ‘gele hesjes’ wijzen op een nieuwe ideologisering van het maatschappelijke debat. Overigens stond de neergang van de SP.A op 14 oktober in de sterren geschreven. In nationale verkiezingen boert die partij al een kwarteeuw achteruit, en het is een wet in de politiek dat nationale trends zich met enige vertraging gematigder herhalen bij lokale verkiezingen. Als een partij afkalft in het parlement gebeurt dat nadien in gemeenteraden. Al blijven socialisten beter in het winnen van coalitievormingen dan van verkiezingen.

De SP.A is numeriek groter dan Groen. Maar Groen lijkt mentaal groter. Kan Groen de SP.A verdringen als leider van links? Meyrem Almaci is een sterke voorzitter. Vanuit de achtergrond controleert zij de regie van talloze coalitiegesprekken na 14 oktober.

Tegelijk zijn de groenen te snel te zegezeker. Het is ongetwijfeld zo dat 14 oktober een belangrijke verkiezingsoverwinning was voor Groen. Maar aan die puberale manier om daar meteen een ‘groene golf’ van te maken, voel je dat het vooral om een marketingstrategie gaat. Groen is niet alleen een professionele machine geworden, maar vooral een harde partij die met strakke hand geleid wordt, meer zelfverzekerd. In de Wetstraat noemen de concullega’s de groenen ‘arrogant’, en ook ‘onbetrouwbaar’ – dat zou een reden zijn waarom De Wever in Antwerpen voor de SP.A koos. In de mindset is Groen de leidende linkse partij, maar uiteindelijk komt het er ook op aan om op het beleid te wegen. Vandaag kan de SP.A dat nog altijd beter. Het ‘nut’ van een linkse stem bij de volgende verkiezingen zou wel eens in het nadeel van Groen kunnen spelen.

Onder Gwendolyn Rutten is de Open VLD stilaan de hofleverancier van een nieuwe generatie burgemeesters en bestuurders van de centrumsteden.

Devos: De Open VLD is een partij met lef, en dat is de verdienste van Rutten, nu al zes jaar niet gecontesteerd als voorzitter van de liberale partij. Ze stuwt haar mensen en haar partij vooruit. In Gent en Oostende waren Mathias Declercq en Bart Tommelein niet de leiders van de grootste partij, maar ze stapten beiden met de vlag vooruit de formatie in, en nu zijn ze allebei burgemeester. Net zoals Vincent Van Quickenborne dat zes jaar geleden al deed in Kortrijk. Wars van klassieke politieke usances pakt de Open VLD wat ze kan pakken. Alleen in Mechelen is de liberaal-groene stadslijst van Bart Somers geruisloos overgegaan in een groen-liberaal project. Daar is Kristof Calvo de centrale figuur. Als verkoper van zichzelf en zijn partij is Calvo ongeevenaard. Hij heeft Somers en de Mechelse stadslijst de voorbije jaren zo goed gesteund dat hij als het ware in de Open VLD werd opgenomen. Als een koekoek dan, want vandaag heeft Groen in Mechelen beduidend meer zetels dan de Open VLD van Somers.

Vandaar dat Somers na de verkiezingen van 2019 volgens mij naar de Vlaamse regering stapt. Anders gaat hij zes moeilijke jaren tegemoet als burgemeester van een kleine fractie, die gedoogd wordt door een groene kartelgenoot die het merk ‘Somers’ beter wist te verkopen had dan hijzelf. Somers kan zichzelf ook niet blijven heruitvinden. In 2000 werd hij burgemeester met een gespierd law and order-verhaal en zette hij very irritating police in tegen allochtone boefjes. Achttien jaar later is hij het gezicht van het tolerante ‘Mechelse model’. Net zoals Somers altijd een kameleon is geweest, geldt dat eigenlijk voor de Open VLD in haar geheel. De partij is flexibel, zoals de slogan ‘Gewoon doen’ ook aangeeft. Het liberalisme is een wendbare benadering. Ook in identitaire thema’s is de liberale lijn daardoor onduidelijk. Als minister van Ontwikkelingssamenwerking is Alexander De Croo zeer open links geworden in internationale vraagstukken. Tegelijk zweert de Open VLD bij de suprematie van het westerse liberale model en speelde Rutten eventjes met het idee voor een aparte kinderbijslag voor vluchtelingen. Maar de Vlaamse liberalen malen er niet om: de partij is in vrij goede doen, en het zelfvertrouwen is zelfs groter dan de reële politieke slagkracht.

Blijkbaar was 14 oktober de wake-upcall die de MR nodig had.

In Ninove of Denderleeuw boekte het Vlaams Belang enkele opvallende successen. Partijvoorzitter Tom Van Grieken zit in een winning mood en lijkt zelfs de N-VA angst in te boezemen.

Devos: Bij zijn aantreden was er veel scepsis tegenover een voorzitter die eruitzag als een verkoper. Maar Van Grieken is gegroeid. In een recent, veelbesproken debat voor de Vlaams-Nationale Debatclub liet Van Grieken zich niet intimideren door een pitbull als Theo Francken. Die laatste bekende zelfs dat hij zich soms liet inspireren door het VB.

Van Grieken profiteert van de onmacht van zijn belangrijkste rivaal. Hij hamert erop dat de N-VA op de grenzen botst van wat geregeld kan worden door wetten en beleid. Dat er een verschil is tussen de orator en de beleidsmaker in Theo Francken. Bij de volgende verkiezingen kan hij een kwade klant worden: voor de N-VA, maar ook voor de SP.A – tenminste als het VB op een geloofwaardige manier sociale eisen begint te stellen, en daardoor aantrekkelijk wordt voor wie zich herkent in de woede van de ‘gele hesjes’. Het enige wat hem nog verhindert om door te groeien, is de macht van Filip Dewinter. Die staat door de Marrakeshcrisis weer een stuk sterker.

Kan Peter Mertens de PVDA in Vlaanderen een boost geven zoals Raoul Hedebouw de PTB al heeft opgestuwd in Wallonië en Brussel?

Devos: Raoul Hedebouw heeft de gave van het woord en weet zo de volkssympathie te winnen. Maar zijn ‘ik verdien ook maar 1200 euro’-verhaal heeft hij stilaan te vaak herhaald. Er zit ook iets on-Vlaams in: veel Vlaamse arbeiders verdienen méér dan 1200 euro per maand, en willen daar geen kritiek op horen. Hedebouw en Mertens vertolken een wijdverspreid ongenoegen. Veel Vlamingen zijn samen met de PVDA’ers verbolgen over het onrecht dat ze aanklagen, maar daarom nemen ze nog niet de zéér linkse consequenties over van de antikapitalistische logica. Samen met Mertens vinden veel mensen de kinderarbeid in de Pakistaanse textielindustrie een schande, maar willen ze daarom 100 euro betalen voor een ‘ethisch’ hemd in plaats van goedkoper spul uit de Primark? Ik zie de PVDA in Vlaanderen geen factor van betekenis worden. Al zal de PVDA er straks alles aan doen om Peter Mertens in de provincie Antwerpen aan een eerste parlementszetel te helpen. Ik zie Mertens inderdaad in het parlement komen, maar ik zie geen grote PVDA-fractie verkozen worden.

Tot slot: waren het goede of slechte gemeenteraadsverkiezingen voor Charles Michel (MR)?

Devos: Op het eerste gezicht waren het slechte verkiezingen voor de premier. En de MR verloor op veel plaatsen in Wallonië en in Brussel, tot in zijn eigen gemeente Geldenaken toe. Tegelijk was het een schok om vast te stellen dat de PS níét is geïmplodeerd, dat Wallonië zelfs linkser is dan voordien – en Brussel veel linkser. Net daarom waren het misschien net heel heilzame verkiezingen voor de MR. Ineens leeft het besef: we hebben te veel aangepapt met de N-VA, we zijn te rechts geworden. Blijkbaar was 14 oktober de wake-upcall die de MR nodig had. De partij organiseert het ene congres na het andere om het socialere liberalisme opnieuw in de markt te zetten.

Tegelijk toont Charles Michel zich assertiever dan ooit. Hij greep de Marrakeshcrisis aan om de N-VA in de hoek te zetten als een onfatsoenlijke partij, en dat hoort Franstalig België graag. En als De Wever straks Antwerpen bestuurt met de SP.A, komt er voor Michel ook marge om business te doen met de PS. In zekere zin heeft Charles Michel geluk gehad dat zijn partij op 14 oktober averij opliep. Dat was ook zo bij de N-VA, maar niet de hele partij lijkt dat te beseffen. Terwijl elk MR-lid opgeschrikt is: Houston, we have a problem.

Het gevolg daarvan is dat we tijdens de Marrakeshcrisis een herboren eerste minister zagen, en een N-VA die op een cruciaal moment de alertheid miste om gepast te reageren. Het wordt uitkijken bij de volgende verkiezingen welke van die twee partijen de klap van 14 oktober het best heeft verwerkt.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content