‘Neen, politici moeten het klimaatprobleem niet zelf oplossen’

Prof. Wim Soetaert verwacht van politici geen technologische keuzes of concrete oplossingen, maar wil dat ze enkel ‘de omstandigheden creëren waardoor oplossingen voor het klimaatprobleem kunnen groeien en bloeien’. ‘De belangrijkste maatregel is het afdoende belasten van alle CO2-emissies.’

De vele klimaatmarsen en protestacties schudden nu al een paar weken ons land op. Daarbij wordt met een beschuldigende vinger gretig naar politici gewezen. De zestienjarige Greta Thunberg heeft dat proces in gang gezet. Ze heeft de beleidsmakers ongegeneerd voor schut gezet en op hun verantwoordelijkheid gewezen.

Vroeger kon elke kritische noot over het gebrek aan klimaatmaatregelen gemakkelijk in de kiem worden gesmoord door de burger te wijzen op zijn persoonlijke verantwoordelijkheid. Als je het klimaat belangrijk vindt, moet je maar je gedrag aanpassen: niet meer met de auto rijden, de verwarming afzetten en geen vlees meer eten. Dat soort discours is nu doorprikt: de mensen aanraden om een dikke trui aan te trekken is goed, maar dat gaat het probleem niet oplossen. Het is de hoogste tijd voor een ernstig en ambitieus klimaatbeleid.

Uit hun reacties blijkt overduidelijk dat de meeste politici geen flauw idee hebben hoe ze met deze situatie moeten omgaan. Het standaardbeleid van sussen, uitstellen, micromaatregelen nemen en wind verkopen werkt niet langer. Ja, wat moeten ze in godsnaam doen om ons klimaat te redden?

Als politici die vraag al stellen, verwachten ze doorgaans om de technologische oplossing voor het probleem te mogen vernemen in een antwoord. Dan weten ze op welke technologie ze moeten inzetten. Dan kunnen ze daar wat onderzoeksgeld in stoppen en zich op de borst kloppen. In vroegere tijden zouden we dat aflaten hebben genoemd: spendeer wat geld voor de zielsrust en doe gewoon verder zoals voorheen.

Bovendien kiezen beleidsvoerders typisch voor de verkeerde oplossing. Ze zetten hun geld doorgaans in op een of andere technologische mirakeloplossing die pretendeert het probleem helemaal op zijn eentje op te lossen, genre kernfusie of waterstofeconomie. Daar wordt dan decennialang massaal veel geld in geïnvesteerd, tot het besef doorsijpelt dat een werkende kernfusiereactor al heel lang een illusie blijkt, en waterstof helemaal geen energiebron is, maar slechts een energiedrager.

Die aanpak komt neer op gefriemel in de marge. Het lost niets op en het doet ook geen centje pijn, want het verandert helemaal niets. Neen, als beleidsvoerders het echt menen met het klimaat moeten ze het systeem durven veranderen. Ze moeten gewoon de moed hebben om elke uitstoot van CO2 te belasten met een ernstig bedrag van minstens 30 euro per ton.

Meer moeten ze niet doen, de onzichtbare hand van Adam Smith doet de rest wel. Want de menselijke creativiteit om belastingen te vermijden is groot. De financiële prikkel zorgt ervoor dat mensen snel hun gedrag wijzigen en naar oplossingen zoeken. Er zijn allerlei innovaties voorhanden om het klimaatprobleem aan te pakken, zowel technologische als maatschappelijke, en die krijgen allemaal vleugels als er een drijvende kracht voor wordt gecreëerd. Veel van die alternatieven zullen onderweg sneuvelen, maar sommige zullen doorgroeien tot reële oplossingen. Die ene mirakeloplossing zal er wellicht niet komen, maar vele kleintjes kunnen samen een heel groot probleem oplossen.

Er werd hiertoe al een aanzet gegeven via het Europees Emissions Trading System (ETS) dat reeds in 2005 van start ging. Maar dat systeem werkte nauwelijks: de meeste sectoren ontsprongen de dans en de grote hoeveelheid gratis uitgedeelde emissierechten zorgden voor bedroevend lage emissieprijzen. Maar kijk, dankzij een aantal hervormingen is de CO2-emissieprijs (carbon tax) begin 2018 aan een steile klim begonnen. De prijs is in een jaar tijd vervijfvoudigd tot 25 euro per ton en stijgt nog steeds dapper door. Het effect is er al: allerlei projecten die al jaren in de mottenballen lagen worden nieuw leven ingeblazen. We zijn dus rijkelijk laat op de goede weg beland, dankzij de hoge emissieprijzen gebeurt er eindelijk wat.

Maar we zijn er nog lang niet want velen betalen nog steeds helemaal niets voor hun CO2-uitstoot. Daarom dit advies aan beleidsmakers: iedereen moet mee in het bad, alle sectoren en activiteiten moeten zonder uitzondering worden belast op hun CO2-uitstoot: transport, verwarming, elektriciteit, industrie, landbouw… Deze algemene carbon tax is een eenvoudig en rechtlijnig systeem waardoor onze samenleving vanzelf zal evolueren naar een koolstofarme economie. Het lijkt heel goed op het systeem van de BTW: ook daar is er een doorrekening van belastingen die samenkomen in een product of dienst en uiteindelijk als BTW wordt betaald door de consument. De producten die in Europa worden geproduceerd kunnen ter plaatse worden belast op hun CO2-uitstoot, importproducten moeten aan de Europese tolgrenzen worden belast. Een BTC dus, een algemene Belasting op de Toegevoegde CO2 (toegevoegd aan onze atmosfeer), om de analogie met de BTW helemaal duidelijk te maken.

Als tegenargument wordt vaak opgeworpen dat een dergelijk systeem niet haalbaar en te complex is. Dat is nonsens. De overheid zet vandaag hele legers ambtenaren aan het werk voor de BTW-administratie, de inning van belastingen en de douane, waarom zouden die geen CO2-belasting kunnen innen? Een CO2-administratie is veel eenvoudiger dan de BTW-administratie, want ze is gebaseerd op de CO2-uitstoot, een eenvoudig technisch gegeven dat goed meetbaar is. Ieder die ooit een belastingaangifte heeft ingevuld weet dat complexiteit absoluut geen onoverkomelijk probleem vormt, hoe complexer hoe beter lijkt het soms wel. Het probleem is duidelijk niet technisch of organisatorisch, het echte probleem is een weerstand tegen verandering en een gebrek aan politieke wil.

Verandering is altijd moeilijk en nieuwe belastingen zijn niet meteen een thema waarmee je de verkiezingen wint. Maar als alles blijft zoals het is, gaat ons klimaat geruisloos naar de haaien en wordt onze toekomst zeer moeilijk. Politici die het op vlak van klimaat laten afweten plegen schuldig verzuim. Zeker als het non-beleid dan ook nog eens gemotiveerd wordt ‘omdat de overheid hierop geen invloed heeft’. Want dat is onzin, de overheid is helemaal niet zo machteloos als vaak wordt beweerd. Kijk maar hoe de verandering van het dieselbeleid heeft geleid tot een snelle verschuiving van ons autopark. Overheidsbeleid werkt en bepaalt in grote mate ons gedrag. Het gaat hier niet om een planeconomie, vijfjarenplannen en andere miskleunen uit een ver communistisch verleden. De overheid kan met eenvoudige maatregelen in sterke mate de toekomst aansturen.

Beste politici, in de strijd tegen de klimaatverandering heeft de overheid de sleutels in handen om voor een echte transitie te zorgen. Het is niet jullie taak om de klimaatproblemen in concreto op te lossen en technologische keuzes te maken. Politici moeten enkel de omstandigheden creëren waardoor oplossingen voor het klimaatprobleem kunnen groeien en bloeien.

De belangrijkste maatregel is het afdoende belasten van alle CO2-emissies. Op deze manier kunnen de markt en de tijd hun werk doen en zal onze maatschappij vanzelf evolueren naar een koolstofarme economie. Conceptueel is dat heel eenvoudig, hiervoor een draagvlak vinden is wat moeilijker. Maar daar hebben we nu juist politici voor. Want klimaatbeleid is vooral een kwestie van beleid, van politiek dus. De bevolking is er duidelijk klaar voor, nu de politiek nog want het is de hoogste tijd voor actie.

Wim Soetaert is professor industriële biotechnologie aan de Universiteit Gent en directeur van de Bio Base Europe Pilot Plant. Deze opinie is geschreven in eigen naam.