Valt de nieuwe plasticfabriek in Antwerpen te rijmen met Europese regels?

De nieuwe plasticfabriek die in 2022 de deuren opent in de Antwerpse haven wordt zowel bejubeld als bekritiseerd: ‘Het lijkt wel een investering uit de twintigste eeuw.’

Vorige week werd bekendgemaakt dat het Oostenrijks chemiebedrijf Borealis de haven van Antwerpen heeft uitgekozen om zijn activiteiten uit te breiden. Het gaat om een investering van 1 miljard euro in een nieuwe plasticfabriek.

Er wordt zeer positief gereageerd op het nieuws, omdat het Antwerpen duidelijk op de kaart zet als de letterlijke thuishaven van een belangrijke petrochemische sector. De fabriek zal gevestigd worden op de bestaande site van Borealis in Kallo bij de Antwerpse haven. Het project kadert binnen een aantal eerdere investeringen, onder andere door Totall en ExxonMobil. Bovendien zal het zorgen voor 2000 jobs in de bouw en 100 vaste medewerkers in het bedrijf zelf. Zowel minister-president Geert Bourgeois (N-VA) als Antwerps burgemeester Bart de Wever (N-VA) drukten hun tevredenheid uit op Twitter.

https://twitter.com/GeertBourgeois/status/1048460319822110720Geert Bourgeoishttps://twitter.com/GeertBourgeois

.@ScienceBorealis investeert 1 miljard euro in nieuwe propyleenfabriek in @Stad_Antwerpen en creëert hiermee 100 nieuwe jobs. Vlaanderen = wereldklasse in chemiesector #goednieuws https://t.co/x4vfbSPG7i

— Geert Bourgeois (@GeertBourgeois) October 6, 2018

“Antwerpen is de locomotief van Europa.” Zeg dat De Tijd het gezegd heeft. Nieuwe jobs en investeringen. De motor van de verandering draait steeds beter. 👊 https://t.co/5dQXEiAg2J

— Bart De Wever (@Bart_DeWever) October 6, 2018

In de fabriek zal er propyleen geproduceerd worden. Propyleen is de grondstof voor het vervaardigen van polypropeen, een stevig soort plastic dat gebruikt wordt in allerlei verpakkingen en rietjes, maar bijvoorbeeld ook in tuinmeubelen en auto-onderdelen. Het is de bedoeling dat de fabriek tegen 2022 operationeel wordt en dat ze jaarlijks 750.000 ton propyleen produceert. Deze stof zou dan via ondergrondse pijpleidingen getransporteerd worden naar andere bedrijven in Europa. Ondanks de aanhoudende kritiek van ngo’s en activisten is de vraag naar plastic nog steeds bijzonder groot en de productie is sinds 1970 vertienvoudigd.

Plastic Strategy

Vroeger verwerkte China een groot deel van het plastic afval van het Europees continent. Sinds dit jaar weigert China echter nog afval te importeren. Europa wordt daarom geconfronteerd met een nieuwere, veel fundamentelere uitdaging dan in de voorbije jaren. Bovendien is het thema meer dan ooit een heet hangijzer in de publieke opinie. Begin januari 2018 presenteerde de Europese Commissie dan ook haar zogenaamde Plastic Strategy.

De kern van het Commissievoorstel is het recycleerbaar of herbruikbaar maken van alle plastic verpakkingen tegen 2030. Verder bevat het voorstel onder andere maatregelen rond plastic in de oceanen en het verbod op microplastics in bepaalde sectoren. De Plastic Strategy wil ook een markt voor gerecycleerd plastic creëren. Het voorstel werd op luid applaus onthaald in de publieke opinie en ook verschillende ngo’s waren voorzichtig positief.

De meeste vooruitgang is al geboekt rond single-use plastics. Concreet gaat het om een gepland verbod op plastic wattenstaafjes, bestek, rietjes, en consoorten. Drinkbekers en plastic bakjes voor hamburgers vallen buiten het verbod. Verder zouden plastic flessen tegen 2025 voor 90 procent moeten worden ingezameld en moeten de doppen aan de flessen worden vastgemaakt. Begin oktober kwam het tot een stemming in de parlementscommissie milieu: ‘We hebben het voorstel van de Commissie wat aangescherpt, en dat moet nu naar de plenaire vergadering en vervolgens naar de Raad Van Ministers’, aldus Europarlementslid Marc Demesmaeker (N-VA). De bedoeling van het Oostenrijks voorzitterschap, dat van de single-use plastics zijn stokpaardje heeft gemaakt, is om te landen met een gestemde wet voor de Europese verkiezingen van mei 2019.

Verenigbaar?

De kritiek die de Unie vaak krijgt, is dat ze niet genoeg inzet op de preventie en reductie van plasticproductie. Laat het nu net datgene zijn wat het doel is van het verbod op single-use plastics. Maar past het bouwen van een nieuwe plasticfabriek in Antwerpen wel binnen dat kader?

Volgens Europarlementslid Marc Demesmaeker is de investering in Antwerpen niet in strijd met de maatregelen die de Unie neemt: ‘Plastic is nu éénmaal een materiaal dat ontworpen is om heel lang mee te gaan. Het is natuurlijk nodig dat we het dan ook langdurig gebruiken. Maar het blijft een waardevol product en is niet meer weg te denken uit onze hedendaagse samenleving.’ Hij wordt hierin bijgetreden door Antwerps schepen Marc van Peel (CD&V): ‘De bedrijven waarvoor propyleen geproduceerd wordt, houden rekening met het milieu. Die bedrijven beseffen zelf dat ze geen toekomst hebben als ze niet op een duurzame manier produceren’.

Een ander verhaal horen we bij ngo’s en lobbygroepen die de plasticafhankelijkheid van onze samenleving willen inperken. Olivier Beys van Bond Beter Leefmilieu (BBL) is sceptisch: ‘Vandaag wordt plastic in de Europese Unie nog niet op een kwalitatieve manier gerecycleerd omdat het nog niet geïntegreerd is gesloten kringlopen. Dat is één van de zaken die de Plastic Strategy wil bereiken. Omdat we daar nog niet staan, zijn we absoluut niet klaar voor verdere verhogingen van de plasticproductie. De hypocrisie in de hoeraberichten rond de fabriek is frappant. Het hele opzet van de Plastic Strategy is dat alle spelers in de waardeketen gaan samenwerken. Hoe gaat dat hier gebeuren? Zoals vaak gaat het om een economische opportuniteit. Het lijkt wel een investering uit de twintigste eeuw omdat er een totaalvisie ontbreekt.’

Patrick Laureys van Borealis reageert: ‘Borealis steunt de visie van de Europese Commissie en de Plastic Strategy. Tegelijkertijd roepen wij ook op tot een volledige implementatie van de bestaande wetgeving. Voor de voorstellen rond de single-use plastics hebben we een aantal amendementen voorgesteld om ervoor te zorgen dat de voorgestelde richtlijn effectief is en het vrij verkeer van goederen garandeert. We ondersteunen ook initiatieven die erop gericht zijn om plastic afval in het milieu te voorkomen en richten ons op de circulaire economie, die integraal deel uitmaakt van onze bedrijfs- en duurzaamheidsstrategie’. Maar volgens Beys is circulaire economie duidelijk geen prioriteit. ‘De Churchillsite, waar vroeger de oude Opelfabriek stond, is bestemd voor activiteiten die te maken hebben met circulaire economie. Ondanks meerdere oproepen van de haven wordt er geen enkel project gevonden dat zich daar wil vestigen’

Het investeringsproject ontvangt een subsidie van de Vlaamse overheid van zes miljoen euro. Deze zou gebruikt worden voor de opleiding van werknemers en het gebruik van milieuvriendelijke technologie waardoor de CO2-uitstoot 45 procent lager zou liggen. Laureys legt uit: ‘De reden waarom Vlaanderen die steun heeft toegekend aan Borealis is dat we een katalysator gebruiken die energie-efficiënter is dan de standaardmodellen. Indien je de emissies vergelijkt zullen we inderdaad significant minder uitstoten per ton geproduceerd product. In totale emissie zullen we echter wel stijgen aangezien de capaciteit van de nieuwe installatie veel hoger is dan deze van de bestaande.’

In hoeverre een bedrijf als Borealis zich effectief in de nesten kan werken in het kader van de Europese richtlijnen is nog onduidelijk. Daarvoor is het besluitvormingsproces nog niet ver genoeg gevorderd. Knack keek een document in van een Europese bedrijfsgroep die ijvert voor een transformatie naar metaal als dominant verplakkingsproduct. Hierin worden vier potentiële risico’s opgelijst waarmee bedrijven die betrokken zijn in het creëren van plastic afval te maken kunnen krijgen. Het gaat om wettelijke aansprakelijkheid, moeilijkheden met de transitie naar een circulaire economie, fysieke risico’s door bijvoorbeeld vervuiling, en reputatieschade.