Verbod op gokreclame in de sport? ‘De fans supporteren niet meer. Ze wedden’

Als de Raad van State groen licht geeft, komt er straks een algemeen verbod op gokreclame. De sportwereld huivert: de gokindustrie is haar voornaamste sponsor.

In februari bespreekt het Vlaams Parlement twee wetsvoorstellen die reclame voor gokproducten verbieden. Het initiatief komt van de oppositiepartijen SP.A en Groen, maar de meerderheid blijkt de voorstellen genegen. Wel is er nog discussie over de vraag of de reclameban alleen geldt voor sportweddenschappen – zoals Groen wil – of voor alle vormen van gokken, zoals ook casino’s, speelhallen en gokwebsites – wat de SP.A voorstelt. ‘Ons voorstel gaat over reclame, sponsoring en productplacement’, zegt initiatiefneemster Katia Segers (SP.A). ‘Ik heb geen glazen bol, maar alle partijen denken in dezelfde richting. Het is moeilijk om tegen een verbod te zijn.’ De Hoge Gezondheidsraad adviseerde eerder al om gokreclame te verbieden. De Nationale Loterij, die sowieso niet onder de wet op de kansspelen valt, zou wel nog reclame mogen maken. Segers hoopt het verbod nog voor de verkiezingen van 26 mei door het parlement te krijgen.

Er is wel een hinderpaal: de Raad van State moet nog bepalen of het toezicht op gokreclame wel een Vlaamse bevoegdheid is. Federaal bestaat er minder enthousiasme voor een verbod, en van de huidige minderheidsregering wordt hoe dan ook geen nieuw wetgevend werk meer verwacht.

Is Vlaanderen daadwerkelijk bevoegd, dan krijgt Vlaams minister van Media Sven Gatz (Open VLD) het initiatief. Hij communiceert niet tot de Raad van State zich heeft uitgesproken. Tot nu toe lag de bal in het kamp van federaal minister van Justitie Koen Geens (CD&V), die gokreclame inperkte met een KB: sinds juli 2018 is reclame tijdens sportwedstrijden niet meer toegestaan, mag er per gokbedrijf slechts één clip per reclameblok te zien zijn, en is gokreclame verboden op shirts van minderjarige sporters.

Gevraagd naar een reactie laat BAGO, de Belgische vereniging van private kansspeloperatoren, weten dat ‘zonder reclame de consument legale en illegale aanbieders moeilijk van elkaar zal kunnen onderscheiden. Dat zal funest zijn voor de consumentenbescherming. Illegale operatoren nemen geen maatregelen om de wet na te leven, laat staan spelers te beschermen. Na een reclameverbod nemen de controle en het toezicht van de overheid af, wordt er niet meer opgetreden tegen problematisch spelgedrag, en hebben spelers een grotere kans om met frauduleuze praktijken te worden geconfronteerd.’

Hand overspeeld

Tijdens het WK voetbal in Rusland braken sportweddenschappen definitief door: record na record noteerde de Kansspelcommissie vorige zomer. Online werd 204 miljoen euro ingezet, offline nog eens 130 miljoen. Er waren ruim 300.000 geregistreerde spelers, van wie de helft voor het eerst gokte. Jongeren bleken het sterkst vertegenwoordigd, en het aantal nieuwe gokkers piekte op 10 juli, de dag dat de Rode Duivels tegen Frankrijk de halve finale speelden. In de vier weken dat het WK duurde, werd gemiddeld 673 euro ingezet.

‘De gokfirma’s hebben toen hun hand overspeeld’, zegt Marijs Geirnaert van het Vlaams expertisecentrum Alcohol en andere Drugs (VAD). ‘De nieuwe gokkers kwamen niet uit de lucht gevallen: tijdens het toernooi was de reclame massaal. Op tv, online, in het straatbeeld: er viel niet aan te ontsnappen. En dat terwijl ook jonge kinderen aan het WK verslingerd waren. De gokindustrie cashte, maar de verontwaardiging was te groot: maatregelen konden niet uitblijven.’

Volgens Marijs Geirnaert schakelt de gokindustrie sinds een jaar of vijf, zes naar een hoger verzet met haar reclamecampagnes. ‘De overheid liet betijen’, vindt ze. ‘Gokbedrijven moesten zichzelf reguleren – natuurlijk werkte dat van geen kanten. Het is een cynische sector, die zijn kantoren bewust inplant in buurten met een zwakker sociaal profiel. De opkomst van onlineweddenschappen en gokken via de smartphone hebben de problematiek verergerd. De drempel is laag, er is geen sociale controle, en overal zie je reclame die gokken voorstelt als een risicoloos, plezierig tijdverdrijf: de perfecte cocktail voor enorme maatschappelijke problemen.’

Ondanks de barnumreclames voor sportweddenschappen is de toestroom naar de gespecialiseerde centra rond gokverslaving – elke Vlaamse provincie heeft er één – niet toegenomen. ‘Dat komt door het taboe’, meent Marijs Geirnaert. ‘Van alcohol en drugs begrijpt iedereen dat ze verslavend zijn, dat een mens er de controle door kan verliezen. Dat je geen geld hebt, alles dreigt te verliezen en tóch gokt: wie niet verslaafd is, kan zich dat niet voorstellen. Toch is verslaving aan gedrag dat je een roes bezorgt een gezondheidsprobleem.’

‘Het is geen toeval dat gokbedrijven zo zwaar inzetten op sport. Sportweddenschappen zijn vaak de opstap naar andere vormen van gokken, vormen die – voor die bedrijven, tenminste – nog lucratiever zijn. Casinospelen, bijvoorbeeld.’

Qatar en de Gezinsbond

Alleen al in het Belgisch voetbal sponsoren gokbedrijven de reguliere competitie, de bekercompetitie en veertien van de zestien eersteklasseclubs. Cercle Brugge en KAS Eupen maken als enige geen reclame voor sportweddenschappen. Bij Cercle gebeurt dat op initiatief van voorzitter Frans Schotte. Hij is ook voorzitter van de Gezinsbond, die al langer een verbod op gokreclame vraagt. De Qatarese eigenaren van Eupen willen er evenmin van weten: gokken is verboden in het islamitische Qatar.

Bij een reclameban valt voor het Belgisch voetbal een serieuze inkomstenstroom weg. Een alternatief is niet meteen voorhanden. ‘De goksector houdt de sportwereld in een financiële wurggreep’, vatte politica Karin Brouwers (CD&V) de situatie samen tijdens het vragenuurtje in het Vlaams Parlement. Philip Roodhooft vindt dat te negatief verwoord. ‘De gokfirma’s hebben ons zuurstof gegeven, na het vertrek van de banken’, zegt de algemeen manager van Corendon-Circus, de veldritploeg rond Mathieu van der Poel. ‘Rabobank, BKCP, Landbouwkrediet, DVV, Bpost Bank: sinds de crisis van 2008 hebben ze onze sport allemaal verlaten of hun belang sterk afgebouwd. Circus, Bingoal, betFIRST en Casino777 kwamen in hun plaats. Ik wil de ethische discussie voeren – dat móét ook: gokverslaving is een ernstig probleem – maar ik zie ook de economische realiteit. Het geld moet ergens vandaan komen. De goksector is een volwaardige economische sector, en onze cosponsor Circus ken ik als een ernstig en correct bedrijf. Het volgt elke mogelijke regel. Het verbieden om reclame te maken, komt mij onrechtvaardig voor. Het is zoals bij softdrugs: moet je verbieden of bewust maken?’

Soortgelijke reacties krijgen we van andere sportmanagers, al is er weinig animo om met naam te worden genoemd. De managers erkennen dat je bij sponsoring door gokbedrijven vragen kunt stellen, en tegelijk kunnen ze het geld niet missen.

Bij Marijs Geirnaert valt dat argument op een koude steen. ‘Het geld niet kunnen missen? Ze vergissen zich van debat: de gokverslaafden kunnen hún geld niet missen. De maatschappelijke schade is te groot, dat ze maar elders sponsors zoeken. Ik betwijfel of, bij een reclameban, de topsport ten onder zou gaan. Het verbod op tabaksreclame zou, zo hoorde je destijds, ook de doodsteek van de formule 1 worden.’ Die sport heeft alternatieven gevonden, maar de rallysport slaagde daar veel minder goed in. Haar blitse imago uit de jaren 1980 en 1990, toen de auto’s rijdende reclame voor Bastos of Rothmans waren, is ze kwijt. Ze heeft het moeilijk om de aandacht te vatten en is financieel aan het sukkelen.

Gamblification

De Italianen zijn Vlaanderen voor geweest. Sinds 1 januari is in Italië het Decreto legge dignità van kracht: alle gokreclame is er verboden, behalve voor de diensten van de Nationale Loterij. Ook in het Verenigd Koninkrijk, het mekka van de gokkantoren, beweegt er iets. De bisschop van St. Albans, Alan Smith, ontpopte zich er tot woordvoerder van het verzet tegen sportweddenschappen. Hij noemt gokken een ‘generationele tijdbom’ en een ‘fel onderschat gezondheidsprobleem’. Onderzoek geeft hem gelijk. Uit een audit van de Britse Kansspelcommissie blijkt dat niet minder dan 450.000 Britse tieners (1 op de 7) frequent wedden. En dat doen ze vooral op sport. 55.000 Britse jongeren tussen 11 en 16 jaar hebben zonder meer een gokprobleem. De vzw GambleAware becijferde dat gokbedrijven in het VK jaarlijks 1,5 miljard pond spenderen aan reclame, een stijging met meer dan de helft sinds 2014. Voor wie van sport houdt, valt er onmogelijk aan te ontsnappen: in elke uitzending van Match of the Day, het voetbalprogramma van de BBC, is er tussen 71 en 89 procent van de tijd een logo van een gokbedrijf in beeld – terwijl de BBC niet eens reclame maakt voor gokproducten.

Drie weken geleden was er in de Britse pers veel te doen rond alarmerend onderzoek van de University of Bath. Professor Darragh McGee volgde twee jaar lang voetbalfans uit Bristol en Derry. Brave huisvaders bezweken onder almaar toenemende schulden. Sommigen pleegden zelfmoord. McGee was ook gechoqueerd door het gedrag van de matige gokkers. ‘Onder fans wordt haast alleen nog over goknoteringen gepraat’, stelde hij vast. ‘Ze supporteren niet meer, ze genieten niet van mooie acties. Alles staat in het teken van de weddenschappen.’

‘Ik interviewde fans van Manchester United die tégen hun eigen club supporterden omdat de uitbetalingsratio van de tegenstander interessanter was’, zegt McGee. ‘Op lange termijn is die gamblification van de sportervaring rampzalig.’

Marijs Geirnaert herkent die verwevenheid van sport en gokken. ‘De gok primeert op het spelletje zelf. Het sportplezier wordt ondergraven: men weet zelfs niet goed meer wat genieten van een match inhoudt. In reclamespots laten gokfirma’s uitschijnen dat winnen bepaald wordt door je kennis van voetbal. Dat is kwalijke nonsens: zelfs een door de wol geverfde voetbalcommentator als Peter Vandenbempt kan niet voorspellen wie dit weekend zal winnen.’

Wedkantoren light

Het volgende strijdperk dient zich al aan. Gokken is verboden onder de 21 jaar, maar sportweddenschappen afsluiten kan al vanaf 18 jaar. Die leeftijdsgrens wordt niet nauwgezet nageleefd. Uit een steekproef van de hogeschool UC Leuven-Limburg blijkt dat 20 procent van de scholieren minstens één keer aan een sportweddenschap heeft deelgenomen. Jonge tieners omzeilen de wetgeving via valse accounts of door iemand anders in hun plaats te laten gokken. Of ze doen het in krantenwinkels, die vanwege de lakse controle sluipenderwijs zijn uitgegroeid tot lightversies van wedkantoren. Hulpverleners van de stad Genk zagen hoe almaar meer schoolkinderen tijdens de middagpauze geld inzetten in krantenwinkels. Het stadsbestuur vroeg justitieminister Geens om een strenger reglementering. Ook die wordt binnenkort verwacht.

‘Sport is de toegangspoort. Daarom verdient een reclameban op sportweddenschappen de hoogste prioriteit’, besluit Marijs Geirnaert. ‘Hoe jonger je begint te gokken, hoe groter de kans op problemen. De preventie staat machteloos tegenover massale reclame. Wanneer je duizend keer op tv hoort dat gokken plezierig is en je sportidool gokkantoren promoot, kan daar geen enkele ontradingscampagne tegenop. Hopelijk behoort dat binnenkort tot het verleden.’

Arne Nilis, ex-gokverslaafde: ‘Er komt een epidemie van gokverslaafden aan’

Arne Nilis leidt de Limburgse Zelfhulpgroep Gokken. De zoon van oud- Anderlecht-spits Luc Nilis was ooit een groot voetbaltalent, speelde in de jeugdreeksen bij Genk en PSV, maar brak niet door. ‘Achteraf heb ik pas beseft welke rol mijn gokverslaving daarin speelde’, zegt hij. ‘Ik miste trainingen omdat ik die nacht mijn bed niet had gezien. De stress, het sociale isolement: gokken domineerde alles.’

Arne Nilis: Het was anders onschuldig begonnen. Op mijn dertiende gaf ik wat kleingeld mee aan een oudere vriend, die het inzette op een voetbalwedstrijd.

Dertien is wel érg jong.

Nilis: De kick van de weddenschap, het verlangen naar meer… Ik was een groot sportliefhebber, ik zat zelf in het voetbal, en maakte mezelf wijs dat ik met mijn kennis het systeem kon kloppen.

In mijn jeugd was ik een uitzondering, vandaag is gokken genormaliseerd. Ik geef lezingen op middelbare scholen, en je zou ervan schrikken hoeveel tieners zich herkennen in mijn verhaal. De alomtegenwoordige reclame heeft een gokcultuur geïnstalleerd. Niet iedereen die wedt komt in de problemen, maar ik ben er zeker van: er komt een epidemie van gokverslaafden aan.

Veel sportclubs worden gesponsord door de goksector.

Nilis: Ik kom vaak op Racing Genk, waar ze zich profileren als een sociaal voelende familieclub. En toch zie ik er overal gokreclame. Dat spoort toch niet? Het is waanzinnig dat zo’n gevaarlijke bezigheid gepromoot wordt. De risico’s laten ze in die blitse filmpjes niet zien.

Bent u helemaal van uw verslaving af?

Nilis: Ik zou daar graag ‘ja’ op antwoorden, maar een verslaving draag je je hele leven mee. Het gevaar loert altijd om de hoek. De maatschappij heeft weinig begrip voor probleemgokkers, maar je kunt hun verslaving vergelijken met die aan drugs of alcohol. Ze is alleen veel minder zichtbaar. Onnoemelijk veel ellende blijft onder radar.

Wie vragen heeft over gokken kan terecht op www.gokhulp.be.