‘Wanneer gaan we nu eindelijk optreden tegen de belastingontwijking van multinationals?’

‘Het wantrouwen van mensen met een laag inkomen ten aanzien van Europa komt niet uit de lucht gevallen’, schrijft Knack-hoofdredacteur Bert Bultinck.

Het was een opvallend zinnetje in het opiniestuk van Annegret Kramp-Karrenbauer in de Duitse krant Welt am Sonntag. De opvolgster van Angela Merkel als CDU-voorzitter schreef afgelopen weekend dat ‘het werk van de Europese instellingen’ geen ‘morele superioriteit’ kan claimen ’ten aanzien van de gezamenlijke inspanningen van de lidstaten’. Dat is rijkelijk abstract – de brexit-slogan ‘ take back control‘ klinkt net iets anders – maar de teneur was duidelijk: Kramp-Karrenbauer wil meer aandacht en respect voor wat de landen van Europa samen beslissen, los van de Brusselse instituten. Geen clash met Europa, dus, maar zeker ook geen liefdesverklaring.

Wanneer gaan we nu eindelijk optreden tegen de belastingontwijking van multinationals?

Toch was het niet zozeer de verdediging van de nationale soevereiniteit die opviel, maar wel de sneer naar de morele arrogantie van Jean-Claude Juncker en co. Hoezeer de Hongaarse premier Viktor Orban en de rest van de Visegrad-groep de afgelopen jaren ook verguisd werden door West-Europese toppolitici, de ‘illiberale’ stoottroepen hebben het democratische deficit van de niet-verkozen Europese Commissie veelvuldig onderstreept, met een dik zwart potlood. Dat deficit begint ook in de rest van Europa te wegen. Kramp-Karrenbauer pikt een gevoel op dat in haar land leeft, niet ongelijk aan de manier waarop de N-VA met de jaren een koelere minnaar van Europa is geworden. Tegenwoordig heet dat ‘eurorealisme’. Daar hoeft niemand zijn neus voor op te halen, vindt ze. Het zijn heus niet alleen de Hongaren of de Polen die eurokritischer zijn geworden, ook bijvoorbeeld de gele hesjes in het hart van Europa hebben al lang het gevoel niet meer dat Europa voor hen spreekt.

Zou Kramp-Karrenbauer gedacht hebben aan de uitval van de Franse president Emmanuel Macron vorig jaar? In juni vlogen Parijs en Rome elkaar in de haren – het zou niet de laatste keer zijn – toen de Italiaanse minister van Binnenlandse Zaken Matteo Salvini weigerde de migranten van het reddingsschip Aquarius op te nemen. Macron verweet de Italiaanse regering ‘cynisme en onverantwoordelijkheid’, en had het later zelfs over ‘buurlanden’ waar Europa-haters zich verspreiden als ‘lepra’ – een pathologisering van de tegenstander die aan zwarte bladzijden van de Europese geschiedenis doet denken. Zeker is dat Kramp-Karrenbauer reageerde op de brief van Macron die vorige week indirect zijn status als leider van Europa bevestigde: als hij een brief schrijft, moet de rest van Europa reageren, van de CDU-voorzitter tot Vlaams minister-president Geert Bourgeois (N-VA).

Kramp-Karrenbauer pikt een gevoel op dat in haar land leeft, niet ongelijk aan de manier waarop de N-VA met de jaren een koelere minnaar van Europa is geworden.

Macrons pleidooi was grotendeels een herhaling van de bekende standpunten, van een versterking van de buitengrenzen over een gemeenschappelijke Europese defensie en forse ecologische ambities tot een Europees minimumloon – dat laatste werd in Welt am Sonntag overigens meteen door Kramp-Karrenbauer afgeschoten. Spijtig genoeg had Macron voor één cruciale Europese kwestie maar twee woorden over: hij pleitte alleen terloops voor ‘eerlijke belastingen’ in ons concurrentiebeleid.

Het zou anders niet dom zijn om daar volop op in te zetten: sinds LuxLeaks, de Panama Papers of de Paradise Papers is de gevoeligheid voor multinationals en ‘ one percenters‘ die de belastingen ontwijken via belastingparadijzen alleen maar groter geworden. Als er één dossier is waarbij ministers van Financiën, van België en van andere landen, de hete aardappel graag naar de EU doorschuiven, is het dat dossier wel. Internationale bedrijven die balletje-balletje spelen met complexe fiscale wetgeving, dat hou je alleen tegen op Europees niveau, heet het altijd weer. Welaan dan, wat houdt Europa tegen? Wanneer gaan we nu eindelijk optreden tegen de belastingontwijking van multinationals?

Het was econoom Thomas Piketty die dit weekend in Le Monde nog eens de vinger op de wond legde: ‘de Franse en Duitse regering van de afgelopen tien jaar deden zich voor als eurofielen, maar eigenlijk waren het euroconservatieven’. Verderop noemt hij hen zelfs de ‘doodgravers’ van Europa. Het heeft geen enkele zin, vindt Piketty, om nog maar eens te zeggen dat een rijkentaks niet op het nationale niveau georganiseerd kan worden, als er niet bij wordt verteld hoe het dan op een hoger niveau wél geregeld kan worden. Het wantrouwen van mensen met een laag inkomen ten aanzien van Europa komt niet uit de lucht gevallen. Als Europa er niet in slaagt om fiscale rechtvaardigheid te brengen, denkt Piketty, dan komen de nationalisten aan zet. Het zou niet de eerste keer zijn dat hij gelijk krijgt.