De Stijl…

Theo van Doesburg, zelfportret uit 1905. (Centraal Museum, Utrecht)

In het novembernummer 1918 van het een jaar eerder door schilder Theo van Doesburg opgerichte kunsttijdschrift De Stijl verschijnt een manifest waarin een aantal kunstenaars uitlegt wat de door hen omarmde nieuwe kunstvorm ‘De Stijl’ precies inhoudt. ‘Er is een oud en een nieuw tijdsbewustzijn. Het oude richt zich op het individueele. Het nieuwe richt zich op het universeele’, zo begint dit manifest, ondertekend door onder anderen Theo van Doesburg en Piet Mondriaan, de architecten Jacobus Oud en Jan Wils en de Belgische beeldhouwer Georges Vantongerloo. Uitgangspunt van deze kunstenaars, die duidelijk zijn geïnspireerd door het expressionisme, kubisme en futurisme, is dat de modernisering van de samenleving onvermijdelijk is en dat de kunst zich daarom ook moet moderniseren en moet zoeken naar nieuwe manieren om de werkelijkheid uit te beelden. Om te kunnen doordringen tot die absolute, objectieve, volkomen rationele, harmonieuze en universele onveranderlijke werkelijkheid en deze vervolgens in een bepaalde kunstvorm uit te beelden, zijn nieuwe beeldmiddelen nodig. Zo dient een schilderij, een gebouw of een meubelstuk een precies samenspel te zijn van ruimte en horizontale en verticale lijnen en vlakken (het zogeheten orthonogonale stelsel) en mag de ontwerper alleen de primaire kleuren blauw, geel en rood en de niet-kleuren zwart, wit en grijs gebruiken. In feite is dus de rol van de individuele kunstenaar beperkt tot het bepalen van de verhoudingen tussen deze nieuwe beeldmiddelen om zodoende te kunnen fungeren als bemiddelaar tussen de toeschouwer en de abstracte, niet-tastbare, universele werkelijkheid.

Het Rietveld-Schröderhuis in Utrecht.
Het Rietveld-Schröderhuis in Utrecht.

De Stijl heeft niet alleen grote invloed gehad op de Nederlandse schilderkunst, maar ook op de architectuur. Het bekendste voorbeeld is het door meubelmaker-architect Gerrit Rietveld ontworpen huis voor zijn vriendin Truus Schröder in Utrecht dat geheel gebouwd is volgens de principes van De Stijl. Ook de door Rietveld ontworpen lattenleunstoel is een markant voorbeeld van hetgeen De Stijl beoogt.

Partner Content