‘We mogen de zonnige kant van het leven niet negeren’

Steven Pinker, hoogleraar cognitieve psychologie aan de universiteit van Harvard, schrijft over waarom we de zonnige kant van het leven weigeren te zien, ook al zouden we dat moeten doen.

Volgens de recentste gegevens leven mensen langer, worden ze gezonder, eten ze beter, zijn ze rijker, slimmer, veiliger, meer verbonden maar tegelijkertijd ook steeds somberder over de situatie in de wereld. Politiek wetenschapper John Mueller vatte de geschiedenis van het Westen als volgt samen: ‘Het lijkt alsof mensen de opmerkelijke economische vooruitgang eenvoudigweg hebben genegeerd en vingervlug nieuwe zorgen hebben gevonden waarover ze zich kunnen opwinden.’ Hoe kunnen we het pessimisme in een wereld van vooruitgang verklaren?

We mogen de zonnige kant van het leven niet negeren.

Het is niet zo dat mensen van nature mistroostig zijn. Integendeel, ze bekijken hun leven doorgaans door een roze bril: ze zeggen dat ze gelukkig zijn, dat hun scholen goed zijn, dat hun buurten veilig zijn en dat ze minder kans maken op een ongeval, ziekte, ontslag of misdaad dan de gemiddelde mens.

Maar wanneer we mensen vragen stellen over hun landen, dan wordt zelfs de grootste optimist een pessimist: ze houden vol dat alle andere mensen ellendig zijn en dat de wereld naar de verdoemenis gaat.

Deze tegenstelling wordt veroorzaakt door de aard van het nieuws. Nieuws gaat over wat er gebeurt, niet over wat er niet gebeurt. We krijgen dus alleen plotse en onaangename gebeurtenissen te zien, zoals brand, fabrieken die worden gesloten, schietpartijen en aanvallen door haaien. De meeste positieve ontwikkelingen zijn niet zo interessant voor de camera en gebeuren ook niet van vandaag op morgen. Je zult nooit een kop zien over een land dat geen oorlog voert, of over een stad die niet door terroristen is aangevallen, of het feit dat sinds gisteren 180.000 mensen minder in extreme armoede leven.

De slechte gewoonten van de media brengen het slechtste naar boven in de menselijke cognitie. Onze intuïtie over risico’s laat zich niet leiden door statistieken, maar door beelden en verhalen. Mensen schatten tornado’s (die elk jaar tientallen Amerikanen doden) gevaarlijker in dan astma (dat duizenden mensen doodt), vermoedelijk omdat tornado’s betere televisie opleveren. Het valt eenvoudig te begrijpen hoe mensen door deze cognitieve voorkeur – opgestookt door het nieuwsbeleid ‘Rampen doen verkopen’ – de toekomst van de wereld heel donker inzien.

Irrationeel pessimisme wordt ook veroorzaakt door een lugubere interesse in wat fout kan gaan – en er zijn altijd meer manieren waarop iets fout kan gaan dan het goed kan gaan. Dit maakt de weg vrij voor experts die ons herinneren aan zaken die fout kunnen lopen en waar we mogelijk over hebben gekeken. Bijbelse profeten, opiniedeskundigen, maatschappijcritici, makers van dystopische films en mediums in sensatiebladen weten dat mensen het onmiddellijk ernstig nemen wanneer ze waarschuwen voor een ophanden zijnde dag des oordeels. Wie op de proppen komt met het feit dat de wereld erop vooruitgaat, zelfs als het een nuchtere analist is die louter gegevens voorleest, wordt een wereldvreemde naïeveling genoemd.

Psychologen ontdekten andere redenen waarom we nostalgisch zijn over het verleden en vooringenomen over het heden. Tijd heelt de meeste wonden: de negatieve gevoelens bij slechte ervaringen vervagen met het verstrijken der jaren. We verwarren ook enerzijds de zwaardere lasten van volwassenheid met een wereld die zijn onschuld is verloren, en anderzijds de onvermijdelijke achteruitgang van onze vermogens met een slechter wordende wereld. Het is zoals columnist Franklin Pierce Adams het betoogde: ‘Niets zorgt meer voor die goeie ouwe tijd als een slecht geheugen.’

Er zijn altijd meer manieren waarop iets fout kan gaan dan het goed kan gaan.

Een beetje cijfermatig inzicht kan deze vooringenomenheid genezen: de wereld niet bekijken op basis van bloederige koppen of beelden maar op basis van menselijke prestaties als lang leven, geletterdheid, voorspoed en vrede. Want in cijfers komt alles samen: het goede en het slechte, de zaken die gebeurden en de zaken die niet gebeurden. Ook al komt een kwantitatieve denkrichting naïef over, ze is niet alleen een slimmere maar ook een moreel verlichte manier om de wereld te bekijken. Ze behandelt elk menselijk leven als gelijk, in plaats van voorrang te geven aan de mensen die ons het dierbaarst zijn of het meest fotogeniek zijn. En de hoop bestaat dat we de oorzaken van onze problemen vinden en vervolgens de maatregelen invoeren die het meeste kans maken om ze op te lossen.

Deze tekst werd vertaald uit het Engels door Herman Boel (Alta Verba).