Bekroond filmmaker Sentsov zit al vier jaar in een Russische cel: ‘Het zijn lafaards’

Oleg Sentsov © Belga
Lukas De Vos
Lukas De Vos Europakenner

De Oekraïense filmmaker Oleg Sentsov ontving eind oktober de Sacharovprijs voor de vrijheid van denken van het Europees Parlement. Sentsov zit al ruim vier jaar in een Russische goelag opgesloten voor zijn verzet. Deze week kwam zijn nicht een toespraak houden in het halfrond. ‘Hij wil geen slaaf zijn die je samen met een stuk grond zomaar doorverkoopt een andere eigenaar’, zegt ze aan Knack.

Gefabriceerde bewijzen en een doorgestoken proces, de tijden van Stalin keren terug onder het bewind van president Vladimir Poetin in Rusland. Het overkomt ook cultuurmakers. De Oekraïense filmregisseur Oleg Sentsov – opgeleid in Moskou – ondervond het. Geboren op de Krim, in Simferopol, begon deze amateur-filmmaker aan enkele kortfilms (A Perfect Day for Bananafis, 2008; The Horn of the Bull, 2009). Vervolgens begon hij op eigen houtje, gesteund door vrijwilligers en een crowdfundingcampagne aan zijn eerste langspeelfilm Gámer (2011). Daarmee oogstte Sentsov heel wat succes op het Internationaal Filmfestival van Rotterdam. Het opende de deuren naar het échte filmwerk.

Maar de politieke context in Oekraïne besliste daar anders over. Sentsov engageerde zich bij de Euromaidanprotesten in Kiev tegen de toenmalige regering van Viktor Janoekovitsj. Wanneer Rusland het jaar daarop het schiereiland Krim binnenviel en het met behulp van Russisch gezinde rebellen het Donetsbekken bezette, zette hij zijn filmplannen in de koelkast. Sentsov engageerde zich als vrijwilliger om voorraden en voedsel te brengen naar de garnizoenen die ingesloten zaten in hun kazernes van het ingepalmde gebied. Dat zou hem zuur opbreken.

Poetin wacht op het ideale moment om de gevangenen uit te wisselen. Hij is een slavenhandelaar.

Sentsovs advocaat Dmitrii Dinze

De Russen pakten hem op in mei 2014 op beschuldiging van betrokkenheid bij een terroristische samenzwering. Aanleiding was natuurlijk dat Sentsov nooit de bezetting van de Krim, zijn geboortestreek, erkend heeft. De Krim mag dan wel in 1783 in Russische handen gevallen zijn na zeven jaar oorlog met het Ottomaanse Rijk en zijn vazal, het kanaat van de Krim, het gebied werd wel vrijwillig afgestaan aan Oekraiene door de toenmalige Sovjetleider Nikita Chroesjtsjov (die er zelf geboren was), als blijk van vriendschap tussen beide volkeren.

‘De Russische beschuldigingen tegen Sentsov zijn nogal schraal’, zegt Natalya Kaplan, Sentsovs nicht die deze week namens hem de dankrede uitsprak in het Europees Parlement en de Sacharovprijs in ontvangst nam. Kaplan is de drijvende kracht achter internationale pogingen om álle 73 gekende Oekraïense politieke gevangenen vrij te krijgen. ‘Volgens het Kremlin heeft Sentsov de Russische nationaliteit, al heeft hij wel een Oekraïens paspoort. Wie niet zelf om de Russische nationaliteit heeft gevraagd na de aanhechting, krijgt automatisch de Russische nationaliteit. Oleg heeft om dat laatste nooit gevraagd of gewild. Hij wil geen slaaf zijn die je samen met een stuk grond zomaar doorverkoopt een andere eigenaar’, aldus Kaplan.

Sinds 2014 hebben eerst enkele vrijwilligers een campagne voor zijn vrijlating opgezet, die al snel viraal ging op de sociale media en het internet. Die steun kwam er, politiek (de Sacharovprijs is maar de laatste erkenning van zijn onterechte vrijheidsberoving; nvdr.) én uit de filmwereld. Regisseurs als Pedro Almodóvar, Wim Wenders, Ken Loach, Mike Leigh spraken zich onverbloemd uit voor de vrijlating van Sentsov. Ze eisen een onderzoek naar mogelijke foltering van de filmmaker en drie kompanen. Dat er wel degelijk sprake is van psychische afdreiging én martelpraktijken bleek uit het verdere verloop van zijn proces.

De Russische beschuldiging tegen Sentsov is namelijk gebaseerd op twee getuigen. De hoofdgetuige, Gennadi Afanasijev, was een medestander van Sentsov, maar om een veroordeling voor aanslagplannen te ontlopen, was hij bereid hun betrokkenheid bij de plannen toe te geven. Op het proces trok Afanasijev zijn bekentenis echter in omdat ze met geweld waren afgedwongen’, aldus Afanasijev op het proces. ‘Dat zegt alles over de betrouwbaarheid van het Russisch gerecht. Een maand na zijn aanhouding zat zijn hele lichaam onder de bloeduitstortingen’, zegt Kaplan.

Tijdens zijn hongerstaking kreeg Sentsov de keuze: stoppen of gedwongen voedsel toegediend krijgen. Daarbij gebruiken ze handboeien en injecties.

Natalya Kaplan, Sentsovs nicht en mensenrechtenactiviste

Voor Sentsovs advocaat Dmitrii Dinze, die eerder ook al enkele leden van Pussy Riot verdedigde, moeten we er geen tekening bij maken. ‘Ik heb onmiddellijk een onderzoek gevraagd aan de vice-procureur-generaal naar deze bedenkelijke praktijken, en ik wou een geding inspannen voor het gebruik van foltering. De rechtbank zag nergens graten, en stelde simpelweg dat Oleg een sadomasochist is.’

Helaas gaat het nog een stukje verder. In mei van dit jaar is Sentsov in hongerstaking gegaan, en heeft dat volgehouden tot oktober. ‘Toen kreeg hij de keuze: stoppen of gedwongen voedsel toegediend krijgen. Daarbij gebruiken ze handboeien en injecties’, zegt Kaplan snijdend. ‘Maar toen ik hem in juli kon bezoeken in de goelag van Labytnangi, vertelde Sentsov me dat hij niet wil eindigen als een platgespoten plant. Ze dreigden er zelfs mee hem te verkrachten.

Maar van opgeven wil Sentsov niet weten. ‘Hij is de Russen alleen waardevol als hij in leven blijft Daar hebben ze alles voor over. Oleg is vooral bekommerd om de vrijheid van alle politieke gevangenen in Rusland’, zegt Kaplan. ‘Wie dacht dat Stalin het dieptepunt was, moet maar vergelijken. Tijdens Stalins beruchte processen, werd drie procent van de aangeklaagden vrijgesproken. Onder Poetin kom je niet eens aan een procent.’

Moskou wil niet van ophouden weten. Sentsov wordt er ook van beschuldigd dat hij lid zou zijn van Right Sector, een uiterst rechts-nationalistische paramilitaire beweging. Daar is nooit een bewijs voor gevonden. Voor zijn verdedigers is de zaak zonneklaar: De Raad van Europa, die toeziet op democratie en mensenrechten, moet deze praktijken expliciet veroordelen. ‘Net nu de zeventigste verjaardag is herdacht van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Moskou heeft daar lak aan’, zegt Dinze.

Slavenmarkt

De Oekraïense minister van Buitenlandse zaken kaart Sentsovs lot aan bij elk optreden. Zijn zaak is immers een hefboom om alle politieke gevangenen vrij te krijgen. Niet dat de advocaat van Sentsov zich veel illusies maakt. ‘Verandering kan er maar komen als Rusland een politieke ommekeer kent. Ik vrees dat Poetin de 73 gevangen nog lang zal vasthouden, zeker nu er nieuwe botsingen zijn in de Straat van Azov en in het oosten van Oekraiene. Hij wacht op het ideale moment om ze als menselijke waar uit te wisselen. Rusland is een slavenmarkt’, aldus Dinze.

Kaplan mildert die straffe uitval. ‘Hij wordt behandeld als een VIP-gevangene. Hij mag één uur per dag wandelen, één keer per week kan hij een douche nemen, hij mag zoveel brieven schrijven als hij wil – al worden die door de instanties gecensureerd -, en hij mag een pakje ontvangen om de drie maand. De speech die ik hier in het Europees Parlement voorlas, heeft Sentsov woord voor woord nagekeken, wat bijzonder lang heeft geduurd. En ondanks alle politieke druk vanuit de Verenigde Staten en de Europese Unie (zoals Duitsland en Polen) zijn we nog geen meter opgeschoten. Er is geen ruimte voor onderhandelingen. Het zijn lafaards’, fulmineert Kaplan.

Sentsov is intussen toch bezig aan een nieuwe film. Hij is de eerste filmmaker die per correspondentie vanuit zijn cel regisseert. ‘Het is geen politieke film waarvoor hij het script heeft uitgewerkt. Hij bepaalt zelfs de make-up en de kostumering bepaalt. Hij vertrekt vanuit een theaterstuk dat hij vroeger geschreven heeft, en licht zijn visie toe aan een regisseur in Oekraiene. We hopen dat hij in 2019 af te werken’, vervolgt Kaplan.

De houding van het Europees Parlement ten opzichte van Rusland mag dan scherp zijn, voorzitter Antonio Tajani leek het allemaal niet zo veel te kunnen schelen. Eerst liet hij voor de gezamenlijke persconferentie de Oekraïense gasten drie kwartier wachten, een verontschuldiging kon er niet af. Vervolgens zat hij te keuvelen met een woordvoerder. Toen hij ten slotte toch een vraag kreeg uit de perszaal naar de volgende stappen van het Europees Parlement om de Sacharovprijswinnaar te ondersteunen, klonk het droogjes: ‘We gaan door. De prijs is een boodschap aan Moskou. We wachten nu op een antwoord’. Hij kan nog lang wachten.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content