Is de democratie ten dode opgeschreven in Latijns-Amerika?

Protest tegen de Braziliaanse presidentskandidaat Jair Bolsonaro, 6 oktober 2018 © REUTERS

Het vertrouwen in de democratie in Latijns-Amerika gaat er gestaag op achteruit. Wat is de oorzaak van de crisis?

Mensen in Latijns-Amerika zijn diep teleurgesteld in de democratie. Dat is de conclusie van een enquête die het Chileense onderzoeksbureau Latinobarómetro uitvoerde onder twintigduizend bevraagden in achttien landen in de regio. Het vertrouwen in het democratische systeem staat op het laagste peil in meer dan twintig jaar.

In 2018 zijn maar liefst 71 procent van de mensen ontevreden met hun democratie, tegenover 51 procent in 2008. Slechts 24 procent van de bevraagde Latijns-Amerikanen is tevreden met de bestuursvorm, tegenover 44 procent tien jaar geleden.

Slechts negen procent van de Brazilianen is tevreden met de democratie.

Brazilië scoort het slechtst: slechts 9 procent van de bevraagden is er tevreden met het politieke systeem. Dat betekent echter niet dat de Brazilianen de democratie gelijk naar de prullenbak willen verwijzen: 56 procent verkiest het systeem boven gelijk welk ander. Kortom: men is ontevreden met de manier waarop democratie wordt ingevuld. Dat geldt ook voor de andere landen in de regio.

Maar de tevredenheid van de Brazilianen met hun democratie is er hoe dan ook snel op achteruit gegaan: in 2013 stond die nog op 81 procent. Op de tweede laatste plaats staat het noodlijdende Venezuela: slechts 12 procent van de bevraagden zegt er tevreden te zijn onder de autoritaire president Nicolas Maduro.

In geen enkel land in de regio is er een tevreden meerderheid. In Uruguay, Costa Rica en Chili zijn mensen het gelukkigst: respectievelijk 47, 45 en 42 procent van de bevraagden is er tevreden met het politieke systeem. In die landen is de rechtsstaat dan ook goed verankerd.

Moeite om rond te komen

De voorbije tien jaar is de tevredenheidsscore gestaag afgenomen, aldus Latinobarómetro, het tweede grootste onderzoeksbureau in Latijns-Amerika. Wat is er aan de hand?

Economische kopzorgen zijn de belangrijkste oorzaak van politieke ontevredenheid, aldus de analyse. Maar liefst 27 procent van de mensen in de regio zegt niet genoeg te eten te hebben. De economie van Venezuela is helemaal ingestort, mensen staan er soms uren aan te schuiven voor basisbenodigdheden. Tussen 2014 en 2016 ging Brazilië door een diepe economische crisis.

De politieke klasse is onverschillig voor de strijd van de arme massa’s van het continent, zeggen respondenten van de bevraging. De democratie werkt niet voor hen. Maar liefst 79 procent van hen vindt dat regeringen vooral zichzelf en een kleine groep machtigen dienen. De helft van de Latijns-Amerikanen denken dat alle of bijna alle presidenten en politici corrupt zijn.

Dat gevoel is het sterkst in Mexico en Brazilië, waar de corruptieschandalen zich de voorbije jaren hebben opgestapeld. In beide landen werden in 2018 dan ook (schijnbare) anti-establishmentkandidaten die een radicale ommezwaai beloven tot president verkozen. Dat is geen toeval.

‘Deze cijfers zijn een antwoord op het gebrek aan oplossingen voor diegenen die de eindjes niet aan elkaar kunnen knopen, niet kunnen studeren, geen toegang hebben tot degelijke gezondheidszorg of zelfs sterven aan de deur van een ziekenhuis’, zegt Marta Lagos, directrice van Latinobarómetro, in een interview met de Spaanse krant El País. ‘De politiek beschouwt dat als secundaire problemen.’

‘Politici richten zich tot de middenklasse, die de voorbije jaren is gegroeid, maar vergeten de mensen die het sterkst lijden onder ongelijkheid. En dat in Latijns-Amerika, waar de armen generatie na generatie dezelfde blijven.’

Misdaad

Misdaad is een tweede belangrijke factor achter de ontevredenheid in het continent : de Midden-Amerikaanse landen El Salvador, Guatemala en Honduras blijven bij de onveiligste ter wereld. Dat werd zichtbaar het voorbije jaar toen verschillende groepen van duizenden migranten de regio verlieten om door Mexico naar de Verenigde Staten te trekken. Zelfs in de relatief veilige landen Chili en Uruguay is misdaad een bezorgdheid voor burgers.

Volgens het onderzoek staan vooral jongeren sceptisch tegenover de democratie. Wat betekent dat voor de toekomst van de regio? De autoritaire regimes van Nicaragua en Venezuela, wiens leiders zich voordoen als redders des vaderslands, zijn aan de macht gekomen via verkiezingen, en niet middels militaire staatsgrepen. Het wordt uitkijken hoe de uiterst-rechtse Braziliaanse president Jair Bolsonaro zal regeren.

Toch valt het ook op dat net in die landen waar democratie ontmanteld wordt, burgers er een sterke voorkeur voor uitspreken. Zo verkiest 75 procent van de Venezolanen de democratie boven gelijk welk ander systeem.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content