Rwanda lijkt klaar om koloniale Belgische kunst over te nemen

Het Nationaal Museum van Butare, een ontwerp van de Gentse architect Lode Van Pee, prijkt op de biljetten van 1.000 Rwandese frank. © HVN
Henk Van Nieuwenhove
Henk Van Nieuwenhove Redacteur - Coördinator Cultuur+

Met de heropening van het Africa­Museum staat de teruggave van Afrikaanse kunstobjecten weer hoog op de agenda. ‘Als er van de drie ex-kolonies één land is waar restitutie van kunstobjecten vandaag zinvol is, dan is het wel Rwanda.’

Ondervraagd tijdens de heropening van het AfricaMuseum over de intenties van het museum inzake restitutie van kunstvoorwerpen liet directeur Guido Gryseels zich het volgende ontvallen: ‘In de jaren 1970 en 1980 heeft het museum kunstobjecten teruggegeven aan Congo en Rwanda. In Congo werden de kunstvoorwerpen gestolen, de 600 objecten die aan Rwanda werden geschonken, worden nog steeds veilig bewaard.’

Conditio sine qua non voor een geslaagde restitutie is de aanwezigheid van goed ingerichte en beveiligde musea, professioneel opgeleid museumpersoneel, een adequaat museumbeleid in het land in kwestie en een politiek van uitwisseling en samenwerking voor gezamenlijke projecten. Als Rwanda momenteel de beste troeven in huis heeft is dit mede te danken aan architect en antropoloog Lode Van Pee (61), voormalig directeur van het Caermersklooster en nu werkzaam op de dienst Cultuur van de Stad Gent, die in de loop der jaren in het Land van de Duizend Heuvels een viertal musea bouwde en/of inrichtte.

Moderne metropool

Dit jaar is het precies 25 jaar geleden dat Rwanda geteisterd werd door een vreselijke genocide die aan circa 1 miljoen mensen het leven kostte. De wonden van dit gruwelijke drama zijn niet geheeld, maar het land heeft zich onder het strenge regime van president Paul Kagame behoorlijk herpakt.

De hoofdstad Kigali groeit stilaan uit tot een van de meest moderne metropolen in Centraal-Afrika.

De hoofdstad Kigali groeit stilaan uit tot een van de meest moderne metropolen in Centraal-Afrika. Inzake wegennet en- nog meer verwonderlijk -inzake gendergelijkheid scoorde Rwanda in 2018 beter dan België. Het land is een van de eerste in de wereld om plastic totaal te bannen, Kigali werd in 2015 uitgeroepen tot Africa’s cleanest city. Het onderwijs staat op een behoorlijk niveau en de Rwandezen vinden de weg naar hun musea. Als een van de eerste in de wereld beschikt het land over twee droneports voor het transport van bloed en geneesmiddelen via drones. Kortom, Rwanda is aardig op weg om een van de Leading Countries te worden in Centraal-Afrika, op voorwaarde dat de interne vrede bewaard blijft.

Koninklijke Schenking

Het levensverhaal van Lode Van Pee leest als een roman. Auteur Koen Peeters vertelt zijn lotgevallen ook in de roman De Duizend Heuvels. Even kort toelichten: Lode Van Pee was amper 17 toen hij voor twee maanden met de rugzak naar Rwanda trok. Wat een stap in het onbekende was, zou zijn hele verdere leven richting geven.

Onder de indruk van de architectuur van de gevochten hutten, besloot hij architectuur te gaan studeren. Jaar na jaar keerde hij terug naar wat zijn tweede vaderland zou worden. En hij besloot ook antropologie te studeren. Toen het Hof een architect zocht om bij wijze van Koninklijke Schenking een Nationaal Museum te bouwen in Rwanda, kwamen ze via het museum van Tervuren (automatisch) bij Lode terecht die een pracht van een gebouw ontwierp dat vandaag nog zeer eigentijds oogt. Het was zijn eerste realisatie als architect.

Nationaal Museum

‘Zelfs tijdens de Genocide toen er in het hele land geplunderd werd, werd het museum uit respect ongemoeid gelaten’

Lode Van Pee, architect en antropoloog

Butare was in die tijd de intellectuele hoofdstad van Rwanda, maar na de genocide heeft de stad aan belang ingeboet ten voordele van de hoofdstad Kigali. Butare is vandaag een handelscentrum op het kruispunt van vele wegen, gekenmerkt door die typische Afrikaanse broeierigheid. Het museum dat dit jaar zijn 30-jarig bestaan viert, ligt er steeds keurig bij alsof het gisteren gebouwd is. ‘Zelfs tijdens de Genocide toen er in het hele land geplunderd werd, werd het museum uit respect ongemoeid gelaten’, zegt Lode Van Pee die ons rondleidt. ‘Voor mij is dat de grootste voldoening. Het bewijst dat alle inwoners van dit land respect hebben voor hun nationaal museum.’

Jonge Rwandese koppeltjes, gezinnen met kinderen die keurig opgekleed zijn, enkele schoolklassen staan in de rij om een toegangsticket te kopen. Jongeren mogen gratis binnen, de Rwandezen die in Rwanda wonen betalen een klein bedrag, Rwandezen die elders wonen al wat meer, en de toeristen de volle pot. Het museum telde vorig jaar 60.355 bezoekers! Daarmee komt het op de tweede plaats na het Genocide Museum in Kigali.

1.000 Rwandese frank

De thematische opstelling geeft een mooi overzicht van de rijkdom aan culturen en tradities die het land van oudsher kenmerkt. Het museum doorstaat de vergelijking met Europese musea met brio. Het architecturale concept biedt een bijzondere meerwaarde aan de instelling. ‘In de constructie van het dak heb ik het heuvelachtige landschap en het ritme van de tamboers willen evoceren’, verklaart Van Pee. ‘De inval van de zon die loodrecht aan de hemel staat, geeft een subtiel spel van licht en schaduw aan het gebouw. Dat de Rwandezen trots zijn op hun museum mag blijken uit het feit dat is afgebeeld op de briefjes van 1.000 Rwandese frank.’

Maar toen kwam de genocide… Net als de Rwandezen heeft Lode Van Pee het vandaag nog moeilijk als dat thema wordt aangesneden. Ondanks de gebroken illusies was de roep van Rwanda te sterk: in 2004 keerde hij terug.

Nile Institute

In dat jaar richtte Lode Van Pee in het Caermersklooster in Gent een tentoonstelling in over Rwandese Imigongo-kunst. Minister van Cultuur Joseph Habineza kwam vanuit Kigali overgevlogen om de expositie te openen, en toen ging de bal pas echt aan het rollen. Van Pee werd gevraagd om in het King Palace Museum in Nyanza een afdeling Rwandese actuele kunst in te richten. Nadien kreeg hij opdracht om in Karongi (het vroegere Kibuye) aan het Kivumeer, een nieuw Museum of Environment te bouwen. ‘Rwanda heeft momenteel een uitgekiend museumbeleid’, zegt Lode Van Pee. ‘Als er van de drie ex-kolonies één land is waar restitutie van kunstobjecten vandaag zinvol is, dan is het wel Rwanda.’

In al die jaren heeft Van Pee een tiental boeken over Rwandese cultuur gepubliceerd. Momenteel heeft hij op eigen initiatief de plannen uitgewerkt om vlakbij de bron van de Nijl het Nile Institute te bouwen, een wetenschappelijk en educatief project dat de steun geniet van de Rwandese overheid. ‘Dit wordt de kers op de taart’, zegt Van Pee die op een steenworp van het Nile Institute zijn eigen huis aan het bouwen is. ‘De Nijl is van levensbelang voor Rwanda voor watervoorziening, voor landbouw, voor transport, voor energievoorziening… Met dit project kunnen we het verschil maken voor dit land.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content