Dirk Rochtus

‘Ze klampt zich vast aan de macht’: leidt Angela Merkel zichzelf en haar partij naar de ondergang?

Dirk Rochtus Doceert Internationale Politiek en Duitse Geschiedenis aan KU Leuven/Campus Antwerpen.

Angela Merkel gaat geen zorgeloze regeertijd tegemoet, schrijft Dirk Rochtus, docent Duitse geschiedenis en internationale politiek aan de KULeuven. De prijs die haar partij CDU heeft betaald voor de regeringsvorming zou te hoog zijn.

De Duitse bondskanselier belichaamt als geen ander de Wille zur Macht, om het beroemde, raadselachtige begrip van dichter-filosoof Friedrich Nietzsche aan te halen. Al twaalf jaar lang staat Angela Merkel aan het roer van het Duitse regeringsschip; en als er geen kink in de kabel komt, begint ze voor Pasen aan haar vierde ambtstermijn. De kanselier van lopende zaken, die tegelijk voorzitter is van de christendemocratische partij (CDU) heeft immers op 7 februari 2018, bijna vijf maanden na de Bondsdagverkiezingen, een regeerakkoord met de sociaaldemocraten (SPD) beklonken.

Een zorgeloze regeertijd gaat Merkel echter niet tegemoet. De kritiek op haar beleid zwelt aan, van buiten en binnen de eigen rangen. De Duitse pers wendt wat graag de dramatische term Kanzlerinnendämmerung aan, de deemstering van de kanselier – een reminiscentie aan de opera Götterdämmerung (godendeemstering) van Richard Wagner. De geschiedenis en de politieke cultuur van Duitsland worden gekenmerkt door het spanningsveld tussen ongebreidelde macht en totale ondergang. Gaat dit ook op voor Angela Merkel?

‘Ze klampt zich vast aan de macht’: leidt Angela Merkel zichzelf en haar partij naar de ondergang?

Twee gevaren bedreigen haar positie. Gevaren die uitgaan van de SPD, haar coalitiepartner, en van de CDU/CSU, de zogenaamde ‘Union’ van de twee christendemocratische partijen.

Verscheurde coalitiepartner

De SPD is verscheurd. De partij zakte bij de verkiezingen van september met 20,5 procent naar een historisch dieptepunt. Martin Schulz, de aftredende SPD-voorzitter die haar toen had uitgedaagd, verzaakte kort na het afsluiten van het regeerakkoord aan de portefeuille van minister van Buitenlandse Zaken. Veel mandatarissen en partijleden lusten hem rauw omdat hij de SPD door zijn zigzagkoers in een bestaanscrisis heeft gestort. Zijn verbitterde zuster noemde de SPD een slangenkuil.

Met zo een verwonde coalitiepartner regeren, vormt een risico voor de CDU en haar Beierse zusterpartij CSU. De Grote Coalitie (GroKo) zoals een regering van christen- en sociaaldemocraten wordt genoemd, heeft duidelijk haar naam gestolen. Waar de twee politieke, met elkaar regerende families in 2013 samen nog goed waren voor 67,2 procent van de stemmen, haalden ze in 2017 nog maar 53,4 procent. Ze vormen dus eigenlijk een kleine GroKo. Middelgrote Coalitie zou een betere naam zijn.

Bovendien zit Merkel opgezadeld met een nieuwe, voor haar ongewone uitdaging. Vanuit eigen rangen weerklinkt de kritiek jegens haar beleid én haar persoon steeds luider. Ook in het verleden was er al eens kritiek: er waren partijgenoten die vonden dat ze de conservatieve basiswaarden van de CDU met de voeten trad. Er waren mandatarissen van de CDU en vooral van de CSU die haar vluchtelingenbeleid niet konden pruimen, en haar ook verantwoordelijk achtten voor het spectaculaire groeien van de rechts-nationalistische Alternative für Deutschland (AfD) – in feite het ‘alternatief’ voor haar welkomstcultuur tegenover meer dan een miljoen vluchtelingen en migranten.

‘Pijnlijke’ verdeling van ministerposten

Die kritiek bleef grotendeels binnenshuis, zolang de verkiezingen het sluiten van de rangen vereisten. Dat CDU/CSU met 32,9 procent aan zet was voor de regeringsvorming, suste de gemoederen. Na de bekendmaking van het regeerakkoord was het uit met de rust in de partij. Vele christendemocraten vonden dat het akkoord te veel de signatuur van de SPD droeg. Wat echter de meeste kritiek uitlokte, was de verdeling van de ministerposten.

Het debat over de toekomst van een CDU na Merkel is begonnen.

De CDU kreeg onder andere defensie, landbouw en economie, maar niet de posten die er echt toe doen of prestigieus zijn. CSU sleepte het ministerie van Binnenlandse Zaken in de wacht, SPD de ministeries van Financiën, Buitenlandse Zaken, Justitie en Sociale Zaken. Het is onbegrijpelijk, zeggen vele CDU-politici, dat Financiën als kernministerie en symbool van soliditeit aan de sociaaldemocraten wordt overgedragen.

Toen Wolfgang Schäuble (CDU) die portefeuille nog beheerde, waren de christendemocraten zeker van een streng beleid, in Duitsland en in de Europese Unie (EU). Nu vrezen ze dat de EU met de SPD op Financiën zal veranderen in een schuldenunie. Ze begrijpen niet dat de CDU/CSU, die 12 procent meer behaalde dan de SPD, zich heeft laten rollen. Merkel geeft toe dat het schmerzlich (pijnlijk) is, maar zegt dat ze de SPD anders niet aan boord had kunnen houden.

Inhoudelijk uitgeput

Binnen de CDU leeft dan ook het gevoel dat het Merkel enkel en alleen te doen was om het behoud van haar macht. De prijs die de partij betaalt voor de regeringsvorming zou te hoog zijn. Volgens historicus Andreas Rödder (Universiteit Mainz) toont het aan dat de CDU ‘inhoudelijk uitgeput’ is. De oude zwaargewichten zijn weg en er zijn geen nieuwe ideeën meer. Zelfs de als braaf bekendstaande jongerenafdeling van de CDU eist een programmatische en inhoudelijke vernieuwing van de partij. Het debat over de toekomst van een CDU na Merkel is begonnen.

Merkel is natuurlijk nog niet uitgerangeerd. Ze klampt zich vast aan de macht, zoals haar interview met de openbare omroep ZDF op zondagavond aantoonde. Kritiek op haar politiek wimpelt ze af met de opmerking dat er geen alternatief is. Het is of Merkel of de instabiliteit die met nieuwe verkiezingen gepaard gaat. Zo verder, luidt haar credo, terwijl de partij snakt naar een nieuw geluid. De opstandigheid binnen haar partij komt rijkelijk laat.

Merkel heeft haar vroegere coalitiepartners, de sociaaldemocratische SPD en de liberale FDP, naar de ondergang geleid. Nu leeft de vrees dat de CDU eenzelfde lot te wachten staat, dat ‘verder zo’ het ‘begin van het einde van de volkspartij CDU is’, om Carsten Linnemann, voorzitter van de middenstandsorganisatie, te citeren. Nog eens vier jaar Merkel? Een route die loopt van Nietzsche (Macht) naar Wagner (Deemstering)?

Dirk Rochtus doceert Duitse geschiedenis en internationale politiek aan de KU Leuven/Campus Antwerpen. Hij publiceerde ‘Duitsland. De macht van Merkel’ (Vrijdag, 2017).

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content